Giữa nhịp sống hiện đại, nhiều người tìm về với những bài thuốc dân gian để chăm sóc sức khỏe an toàn, tự nhiên. Trong số đó, cỏ mần trầu - loài cây mọc hoang quen thuộc ở khắp các vùng quê Việt Nam - lại ẩn chứa những giá trị dược liệu đáng kinh ngạc mà không phải ai cũng biết.

Cỏ mần trầu (tên khoa học Eleusine indica), thuộc họ Lúa (Poaceae), còn gọi là thanh tâm thảo, cỏ chì tía hay ngưu cân thảo, là loài cỏ mọc hoang ở khắp nơi – từ bờ ruộng, vườn nhà cho đến ven đường làng. Trong dân gian, nó được xem là loại thảo mộc “có phúc”, mọc dẻo dai, xanh tốt quanh năm và ít sâu bệnh.

Cỏ mần trầu là loại cây ưa sáng, ưa ẩm và có thể chịu bóng. Tại Việt Nam, cây mọc ở khắp nơi, thường mọc thành đám tại các vùng đồng bằng, trung du đến vùng núi cao.

Cỏ mần trầu con mọc từ hạt và xuất hiện vào cuối mùa xuân. Sau mùa ra hoa quả, cây bị tàn lụi ngay trong mùa hè. Tại những vùng địa hình núi cao với thời tiết mưa ẩm khác nhau, cây cỏ mần trầu mọc từ hạt gần như quanh năm.

Từ hàng trăm năm trước, người Việt đã dùng cỏ mần trầu như một vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Sách Nam dược thần hiệu của Tuệ Tĩnh ghi nhận loài cỏ này có vị ngọt, tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu viêm và làm mát gan. Ở nhiều vùng quê Bắc Bộ, cỏ mần trầu được nấu lên, pha loãng và dùng uống như trà, giúp cơ thể nhẹ nhõm.

6 lợi ích nổi bật của cỏ mần trầu

1. Hạ sốt, giải cảm, thanh nhiệt cơ thể

Nhờ đặc tính mát, cỏ mần trầu giúp giảm thân nhiệt và đào thải độc tố qua mồ hôi, nước tiểu. Dân gian thường nấu nước cỏ mần trầu với lá tre hoặc cúc tần cho trẻ bị sốt nhẹ hay người bị cảm nắng.

2. Hỗ trợ chức năng gan, thải độc và làm mát máu

Các hoạt chất flavonoid và saponin trong cỏ giúp bảo vệ tế bào gan, giảm men gan và kích thích gan đào thải độc tố. Nhiều người uống nước cỏ mần trầu như một cách “giải độc cơ thể” tự nhiên sau những ngày ăn uống nhiều dầu mỡ, bia rượu.

3. Ổn định huyết áp, cải thiện tuần hoàn

Chiết xuất từ cỏ mần trầu được chứng minh có khả năng giãn mạch, giảm co thắt cơ trơn mạch máu, giúp điều hòa huyết áp và tăng lưu thông máu, nhờ đó hỗ trợ phòng ngừa đau đầu, chóng mặt do huyết áp cao.

4. Làm đẹp tóc, nuôi dưỡng da đầu

Cỏ mần trầu là nguyên liệu gội đầu quen thuộc của phụ nữ Việt xưa. Các enzyme tự nhiên trong cỏ giúp làm sạch da đầu, kích thích mọc tóc, giảm gãy rụng và nuôi dưỡng tóc bóng mượt. Dùng đều đặn còn giúp da đầu ít gàu, ít ngứa.

5. Giảm viêm, kháng khuẩn, làm dịu da

Nhờ đặc tính kháng khuẩn nhẹ, cỏ mần trầu có thể dùng giã nát, đắp ngoài da trị mụn nhọt, viêm da dị ứng, mẩn ngứa, hay vết côn trùng cắn. Một số nghiên cứu cho thấy chiết xuất ethanol từ cỏ mần trầu có khả năng ức chế vi khuẩn Staphylococcus aureus – tác nhân gây nhiễm trùng da.

6. Hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh

Trong dân gian, nước cỏ mần trầu còn được dùng cho phụ nữ rối loạn kinh nguyệt hoặc khí huyết kém lưu thông. Dược tính mát giúp điều hòa nội tiết và giảm căng tức bụng dưới khi đến kỳ.

Bài thuốc dân gian từ cỏ mần trầu

Giúp thanh nhiệt, giải độc: Dùng 8g mỗi loại dược liệu gồm cỏ tranh, cỏ mực, rau má, ké đầu ngựa, cam thảo đất, mần trầu, 2g gừng tươi, 4g củ sả và 4g vỏ quýt. Hỗn hợp dược liệu được sắc với nước và dùng uống trong ngày.

Chữa tăng huyết áp: Dùng 500g cây cỏ mần trầu rửa sạch, giã nát và thêm một bát nước sôi để nguội vào, lọc lấy nước thuốc cốt và thêm một ít đường vào uống. Dùng bài thuốc 2 lần mỗi ngày vào buổi sáng và chiều.

Bài thuốc chữa sốt cao: Dùng 120g cây cỏ mần trầu tươi, thêm 600ml nước vào sắc đến khi còn 400ml thể tích thuốc thì ngưng. Nước thuốc thu được thêm một ít muối và chia làm nhiều lần uống trong 12 giờ.

Chữa viêm da, vàng da: Dùng 60g cỏ mần trầu tươi và 30g sơn chi ma. Đem sắc hỗn hợp dược liệu trong một thể tích nước phù hợp. Nước thuốc thu được chia thành các lần uống trong ngày.

Phòng viêm màng não truyền nhiễm: Dùng 30g cỏ mần trầu sắc uống trong ngày. Dùng bài thuốc liên tục trong 3 ngày, sau đó nghỉ 10 ngày và lại tiếp tục uống thêm 3 ngày nữa.

Chữa viêm tinh hoàn: Dùng 60g cỏ mần trầu và 10 cái cùi vải. Đem sắc hỗn hợp dược liệu trong một thể tích nước phù hợp. Nước thuốc thu được chia thành các lần uống trong ngày.

Chữa tiểu tiện vàng ít, người mẩn đỏ, sốt nóng: Dùng 16g cỏ mần trầu và 16g cỏ tranh sắc với nước. Nước thuốc thu được chia làm nhiều lần uống trong ngày.

Chữa sỏi tiết niệu: Mần trầu 40g; lá tre và bông mã đề mỗi loại 20g; cam thảo và chi tử mỗi loại 8g; hương phụ chế 12g; sinh địa 16g. Mỗi ngày sắc 2 thang, chia đều 3 lần uống. Dùng liên tục 10 ngày.

Chữa nổi mụn trong miệng: Mần trầu, rễ cỏ tranh, rau má, cây muồng trâu, rau sam, cỏ mực, rau dền trắng, cây đậu săng, rau ngót, cây ké, cam thảo nam, mỗi thứ 1 nắm cùng với 2 khoanh mỏng bí đao, 10 lát củ sả, 1 vỏ quýt, 3 lát gừng. Cho nước vào ngập mặt các nguyên liệu, sắc cạn cho đến 1 bát nước thì ngừng. Mỗi ngày nên uống từ 2-3 bát.

Giảm viêm da, mẩn ngứa: Cỏ mần trầu tươi 1 nắm, lá khế 1 nắm, muối hạt nhỏ. Giã nát cùng ít muối, vắt lấy nước thoa lên vùng da ngứa, hoặc đun nước tắm.

Gội đầu đen tóc, giảm rụng: Cỏ mần trầu 1 nắm, bồ kết 3 quả, lá sả 5 cây. Nấu tất cả trong 2 lít nước, để nguội ấm rồi gội đầu.