Trong kho tàng y học cổ truyền phương Đông, trà xanh từ lâu đã được xem là một vị thuốc kiêm thức uống dưỡng sinh. Không chỉ là thói quen thưởng trà, người xưa còn coi việc uống trà như một liệu pháp điều hòa cơ thể, phòng bệnh và kéo dài tuổi thọ.

Trà xanh, tên khoa học: Camellia sinensis, là loài cây bụi hoặc cây nhỏ, nguồn gốc từ Đông Nam Á, được trồng phổ biến ở Việt Nam và các nước châu Á khác. Lá của cây được dùng để làm ra nhiều loại trà khác nhau, trong đó có trà xanh, trà trắng, trà ô long và trà đen, tùy thuộc vào quá trình chế biến.

Trà xanh có chứa các hợp chất chống oxy hóa mạnh như catechin (đặc biệt là EGCG), caffeine, vitamin và khoáng chất, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe như chống oxy hóa, hỗ trợ tim mạch, tiêu hóa, làm đẹp da và chống lão hóa.

Theo y học cổ truyền, trà xanh có vị đắng, chát, tính hàn, quy vào các kinh tâm, phế, vị. Tác dụng chính là thanh nhiệt, giải độc, lợi niệu, minh mục (làm sáng mắt) và tiêu thực. Chính nhờ tính hàn, trà xanh được dùng để hóa giải tình trạng “nhiệt” trong cơ thể như nóng trong, miệng khô, cổ rát, tiểu vàng. Ngoài ra, vị chát tự nhiên từ polyphenol trong trà được cho là giúp “sáp trường chỉ tả” (cầm tiêu chảy nhẹ), đồng thời hỗ trợ tiêu hóa thức ăn béo.

Những Lợi ích nổi bật của trà xanh với sức khỏe

Thanh nhiệt, giải độc: Theo Đông y, trà xanh vị đắng tính hàn, có khả năng thanh nhiệt, giải khát, trừ phiền. Người nóng trong, thường nổi mụn nhọt, miệng khô, uống trà nhạt giúp cơ thể nhẹ nhõm, giảm bức bối.

Hỗ trợ tiêu hóa, giảm mỡ: Trà xanh có tác dụng “tiêu thực hóa tích”, đặc biệt hữu ích sau những bữa ăn nhiều dầu mỡ. Các nghiên cứu hiện đại cũng chỉ ra catechin trong trà giúp tăng chuyển hóa chất béo, hỗ trợ kiểm soát cân nặng.

An thần, tỉnh táo: Người xưa dùng trà như “thần dược của văn nhân” bởi tác dụng làm tỉnh não, sáng mắt, tăng tập trung. Khoa học ngày nay cho thấy caffeine và L-theanine trong trà giúp não bộ tỉnh táo nhưng vẫn giữ sự thư giãn, khác với cảm giác căng thẳng do cà phê gây ra.

Bảo vệ tim mạch: Y học cổ truyền quan niệm trà xanh “lợi thủy tiêu thũng”, có thể hỗ trợ tuần hoàn. Các nghiên cứu hiện đại bổ sung rằng uống trà xanh đều đặn giúp hạ huyết áp nhẹ, giảm cholesterol xấu (LDL), tăng cholesterol tốt (HDL), từ đó giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

Chống lão hóa, tăng miễn dịch: Polyphenol và flavonoid trong trà được xem là chất chống oxy hóa mạnh, làm chậm quá trình lão hóa tế bào, bảo vệ gan, đồng thời tăng sức đề kháng.

Phòng ngừa tiểu đường và một số bệnh mạn tính: Trà xanh giúp điều hòa đường huyết, tăng độ nhạy insulin, góp phần phòng ngừa tiểu đường type 2. Một số nghiên cứu còn ghi nhận tác dụng hỗ trợ ngăn ngừa ung thư nhờ khả năng chống gốc tự do.

Nguyên tắc uống trà xanh

Trong y học cổ truyền, trà xanh tuy được xem là vị thuốc dưỡng sinh, nhưng “thuốc bổ cũng có khi thành hại” nếu dùng sai cách. Do đó, để trà phát huy tối đa tác dụng mà không gây phản ứng bất lợi, cần lưu ý các nguyên tắc sau:

Uống vào thời điểm thích hợp

Buổi sáng hoặc đầu giờ chiều là thời điểm tốt nhất để uống trà. Buổi sáng, sau khi ăn nhẹ, một tách trà nhạt giúp cơ thể tỉnh táo, hỗ trợ tiêu hóa. Buổi trưa hoặc đầu giờ chiều, trà giúp giảm mệt mỏi, tăng tập trung.

Tránh uống trà quá muộn vào buổi tối, đặc biệt sau 19–20h, vì caffeine trong trà dễ gây khó ngủ, nhất là ở người cao tuổi hoặc người có cơ địa nhạy cảm.

Chọn trà nhạt thay vì trà đặc

Đông y cho rằng trà đặc có tính hàn mạnh, dễ làm “tổn thương tỳ vị”, gây đau bụng, tiêu chảy hoặc làm hao khí huyết.

Khoa học hiện đại cũng chỉ ra trà đặc chứa nhiều caffeine và tanin, có thể gây tim đập nhanh, cồn ruột, giảm hấp thu sắt. Vì vậy, nên hãm trà vừa phải, giữ hương thơm thanh dịu, dễ uống.

Không uống khi bụng đói

Uống trà lúc bụng trống dễ gây cảm giác nôn nao, lạnh bụng, hoặc làm loãng dịch vị, ảnh hưởng đến tiêu hóa. Đông y khuyên nên uống sau bữa ăn khoảng 30 phút, khi dạ dày đã ổn định, trà lúc này sẽ giúp tiêu hóa chất béo và giảm cảm giác đầy bụng.

Không uống trà quá nóng hoặc quá lạnh

Trà quá nóng dễ gây tổn thương niêm mạc miệng, thực quản, lâu dài có thể làm tăng nguy cơ bệnh lý đường tiêu hóa.

Trà quá lạnh lại khiến tỳ vị bị “hàn tà xâm nhập”, dễ gây rối loạn tiêu hóa. Nhiệt độ lý tưởng là 50–60°C, vừa ấm nóng, vừa tốt cho hấp thu hoạt chất.

Phù hợp với thể trạng

Người có tỳ vị hư hàn, hay bị đau bụng, tiêu chảy nên hạn chế dùng nhiều trà xanh vì tính hàn dễ làm triệu chứng nặng thêm.

Người thiếu máu hoặc phụ nữ mang thai cũng cần lưu ý, vì tanin trong trà có thể làm giảm hấp thu sắt.

Ngược lại, người hay nóng trong, táo bón, tiểu vàng, làm việc trí óc nhiều thì trà xanh là lựa chọn thích hợp để thanh nhiệt, tỉnh thần.

Không pha trà với nước sôi già

Nước sôi già không chỉ làm mất hương vị mà còn khiến polyphenol bị biến chất. Nên dùng nước khoảng 80–85°C để hãm, vừa giữ dưỡng chất vừa giúp trà thơm dịu.

Không uống chung với thuốc hoặc rượu

Uống trà cùng thuốc có thể làm giảm tác dụng hoặc tạo phản ứng không mong muốn, nhất là thuốc chứa sắt, canxi.

Sau khi uống rượu, uống trà ngay dễ gây “hàn ngưng khí trệ”, làm gánh nặng cho gan và thận. Tốt nhất nên uống nước ấm, để cơ thể hồi phục rồi mới dùng trà.