Sài hồ: Tác dụng, cách dùng chữa bệnh thế nào?

Tổng quan dược liệu Sài Hồ

Từ lâu, Sài Hồ đã được sử dụng rộng rãi trong việc chữa bệnh không chỉ với Đông y mà còn với cả Y học hiện đại. Để nhận biết được loại thảo dược này, bạn có thể dựa vào các đặc điểm như sau:

Đặc điểm hình dạng

Cây Sài Hồ, còn được gọi là Diệp Sài Hồ, Trúc Diệp Sài Hồ hoặc Bắc Sài Hồ, là một loại cây đặc biệt với những đặc điểm riêng. Vị thuốc Sài Hồ được lấy từ rễ của cây này. Ở Việt Nam, có hai loài thông dụng được sử dụng với mục đích chữa bệnh là Lức (Pluchea pteropoda Hemsl) và Cúc Tần (Pluchea indica Less).

Loại cây này thường mọc dưới dạng bụi, cao khoảng 0.5 đến 3 mét. Cây phân nhánh từ gốc, sau đó lan rộng ra xung quanh. Thân non có màu xanh và được phủ một lớp lông nhỏ, còn thân già thì nhẵn mịn, có màu hơi tía hoặc xanh nâu.

Lá của cây có mùi thơm đặc trưng, hình thìa, mọc xen kẽ, lá dày, mép lá có răng cưa, mặt dưới lá nhạt màu, mặt trên lá sáng bóng. Hoa của cây mọc thành cụm ở đầu cành và quả chia thành 10 cánh, có lông không rụng.

Sài Hồ được công nhận vì giá trị dược liệu của nó và được phân bố rộng rãi. Những đặc điểm vật lý độc đáo và hương thơm dễ chịu của nó đã thu hút sự quan tâm và nghiên cứu trong lĩnh vực y học và các phương pháp chữa bệnh bằng thảo dược.

Phân bố cây Sài Hồ

Cây Sài Hồ là một cây mọc hoang và cũng được trồng nhiều ở nhiều khu vực, trong đó Trung Quốc là một quốc gia có phân bổ rộng rãi của cây này. Loại cây này được tìm thấy ở các vùng như Nội Mông, Tứ Xuyên, Hà Bắc và Sơn Tây. Những khu vực này đều có điều kiện tự nhiên và khí hậu phù hợp để cây phát triển mạnh mẽ.

Ở Việt Nam, loại thảo dược này được tìm thấy ở nhiều vùng khác nhau, nhiều nhất là ở miền Trung và các tỉnh đồng bằng Cửu Long điển hình như Khánh Hoà, Quảng Ngãi, Phú Yên, Bình Định.

Thu hoạch và sơ chế

Thời điểm thích hợp để thu hoạch cây Sài Hồ thường vào mùa thu hoặc mùa xuân. Rễ cây được đào lên và rửa sạch để loại bỏ đất cát, sau đó được phơi khô để sử dụng dần.

Theo kinh nghiệm truyền thống của Việt Nam, sau khi rễ cây được rửa sạch, chúng được thái nhỏ thành 2 – 3 ly, sau đó phơi hoặc sấy nhẹ ở nhiệt độ khoảng 40 – 50 độ C. Tiếp theo, rễ cây được tẩm trong rượu ủ trong khoảng 2 giờ, sau đó được rang nhẹ để có màu vàng đồng đều. Ngoài ra, cách sử dụng rễ cây Sài Hồ tươi sống cũng là một phương pháp phổ biến.

Để bảo quản dược liệu, cần đặt thuốc vào nơi kín đáo, khô ráo, thoáng mát và sạch sẽ. Tránh đặt thuốc ở những nơi có độ ẩm cao dẫn đến hình thành nấm mốc. Ngoài ra, cần tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp chiếu vào thuốc để tránh làm mất đi chất lượng.

Thành phần hóa học

Cây Sài Hồ chứa thành phần hoá học đa dạng, bao gồm saikosaponin, tinh dầu và flavonoid… Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng hàm lượng các chất này trong cây có thể thay đổi tùy thuộc vào kích thước của rễ:

• Trong rễ cây, hàm lượng saponin đạt 1.69%, trong khi trong thân và lá chỉ khoảng 0.29%.
• Tinh dầu cũng có mặt trong rễ với hàm lượng khoảng 0.16%, trong khi trong thân chỉ khoảng 0.05%.
• Lá và thân của cây chứa thành phần rutin.
• Ngoài ra, rễ của cây còn chứa polysaccharide có hoạt tính sinh học, bao gồm các bupleuran 2II b và 2II c.

Các thành phần hoá học này đóng vai trò quan trọng trong thuốc Sài Hồ và có thể có ảnh hưởng đến các tính chất và tác dụng của dược liệu. Việc tìm hiểu về thành phần hoá học trong cây đóng vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu và sử dụng cây này trong y học và thảo dược.

Công dụng dược liệu

Cây Sài Hồ có nhiều tác dụng hữu ích và đa dạng, từ các ứng dụng truyền thống của Đông y đến những phát hiện mới trong Y học hiện đại. Cụ thể:

Theo Đông Y:

• Cây Sài Hồ được coi là cây có tác dụng thoái nhiệt, giải uất, điều kinh, phát biểu, hòa lý, thăng dương và sơ can chỉ thống.
• Loại thảo dược này được sử dụng sống để điều trị các chứng khó tiểu, sốt không đổ mồ hôi và các chứng ngoại cảm. Thuốc tẩm sao từ cây được sử dụng để điều trị chứng kinh nguyệt không đều, sốt rét, hoa mắt, ù tai, trẻ bị lên đậu và sởi.

Theo Tây y:

• Cây Sài Hồ có công dụng an thần, giải nhiệt và ức chế vi khuẩn lao, kháng virus bại liệt, virus cúm, cũng như có tác dụng chống viêm tương tự corticoid.
• Sài Hồ giúp giảm mỡ trong máu, tăng cường chức năng của gan và ức chế vi khuẩn lao.
• Nước sắc từ cây tăng khả năng tổng hợp protein và cường độ miễn dịch, đã được chứng minh khi thử nghiệm với chuột.
• Loại thảo dược này cũng có tác dụng ức chế vi khuẩn lao, virus cúm, phẩy khuẩn thổ tả, cầu khuẩn tan huyết, vi trùng sốt rét, virus gây viêm gan và nhiều loại vi trùng khác.
• Trong một số trường hợp, dược liệu còn được sử dụng kết hợp với nhân sâm và cam thảo để kích thích chức năng của tuyến thượng thận ở những bệnh nhân có tiền sử sử dụng corticosteroid trong thời gian dài.

Bài thuốc sử dụng Sài Hồ

Chuyên gia Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc cho biết, cây Sài Hồ xuất hiện trong nhiều bài thuốc chữa bệnh, trong đó thường gặp phải kể tới một số bài như sau:

1. Chữa chứng ngoại cảm

Người bị cảm mạo, ngoại cảm có thể áp dụng bài thuốc này từ Sài Hồ. Cách làm đơn giản, vị dễ uống nên được nhiều người áp dụng.

• Chuẩn bị: Bán Hạ, Đảng Sâm, Sài Hồ, Hoàng Cầm mỗi loại 8 – 12g, Sinh Khương 3 lát, Chích Cam Thảo 4 – 6g và Đại Táo khoảng 4 – 6 quả.
• Thực hiện: Đem các vị thuốc sắc nước uống ngày 1 thang cho tới khi hết triệu chứng.

2. Chữa kinh nguyệt dài ngày, rong kinh

Đây là bài thuốc có hiệu quả với các chứng bệnh kinh nguyệt như kinh nguyệt kéo dài, rong kinh, tiêu chảy, sa tử cung, sa trực tràng, ra nhiều khí hư.

• Chuẩn bị: Đảng Sâm Cam Thảo, Bạch Truật, Đương Quy mỗi loại 12g, Sài hồ từ 6 – 10g, Hoàng Kỳ 20g, Trần Bì 4 – 6g, Thăng ma từ 4 – 8g.
• Thực hiện: Đem các vị thuốc chuẩn bị sắc lấy nước uống.

3. Bài thuốc trị chứng cảm mạo

Bài thuốc trị chứng cảm mạo từ Sài Hồ là một phương pháp truyền thống trong Đông y để giảm triệu chứng cảm lạnh thường xuyên.

• Chuẩn bị: Phòng Phong, Sài Hồ, Trần Bì, Cam Thảo, Thược Dược, gừng tươi, Cam Thảo mỗi loại 12g.
• Thực hiện: Đem sắc nước uống, lượng nước thu được uống thành 3 lần. Ngày hôm sau sắc thang mới.

4. Dành cho người mỡ máu cao

Bài thuốc này được sử dụng để giảm chứng mỡ máu cao, đặc biệt là chất béo triglyceride tích tụ trong gan.

• Chuẩn bị: Sài Hồ 3g cùng một chút lá La Hán.
• Thực hiện: Đem các vị thuốc sắc uống hàng ngày để giảm chất béo triglyceride tích tụ trong gan.

5. Bài thuốc trị chứng can khí

Có tác dụng với các chứng bệnh rối loạn kinh nguyệt, viêm loét dạ dày tá tràng, suy nhược thần kinh,…. Bài thuốc có cách làm rất đơn giản như sau:

• Chuẩn bị: Đương Quy, Sài Hồ, Bạch Thược, Bạch Linh, Bạch Truật, mỗi loại 12g, Chích Cam Thảo 4g.
• Thực hiện: Lấy nước sắc từ các vị thuốc và uống, liều lượng có thể điều chỉnh tùy theo triệu chứng.

6. Chứa chứng thiếu dương

Các dấu hiệu thiếu dương phải kể tới ngực hông đầy tức, chán ăn, hay nôn ọe, tim hồi hộp, miệng đắng, cổ họng khô.

• Chuẩn bị: Hoàng Cầm, Sài Hồ, Pháp Bán Hạ, Đảng Sâm mỗi loại 12g, Cam Thảo 4g, Sinh Khương 8g, Đại Táo 3 quả.
• Thực hiện: Lấy nước sắc từ các vị thuốc và uống.

7. Cháo Sài Hồ đẩy lùi chứng can uất hoá hoả

Đây là món cháo kết hợp giữa Sài Hồ và một số nguyên liệu khác có tác dụng đẩy lùi hội chứng can uất hóa hỏa với các triệu chứng điển hình như bồn chồn, đau đầu, kích động, mất ngủ và giận dữ.

• Chuẩn bị: Gạo tẻ 100g, đường phèn, Sài Hồ, Cúc Hoa 15g mỗi vị, Quyết Minh Tử 20g.
• Thực hiện: Nấu dược liệu với nước, sau đó vớt bỏ bã và nấu gạo thành cháo. Khi cháo chín, thêm đường phèn 15g vào nồi, khuấy đều và chia thành 2 phần ăn trong ngày.

8. Cháo Sài Hồ với Địa Long

Món cháo này có thể đẩy lùi chứng ngạt mũi, đờm ít, quên lẫn, ù tai, đau đầu, giảm khứu giác do viêm mũi và trĩ mũi mãn tính:

• Chuẩn bị: Địa Long (đã chế biến) 10g, xích thược 10g, Sài Hồ 15g, gạo tẻ 60g, đào nhân 10g.
• Thực hiện: Sắc dược liệu lấy nước nấu gạo thành cháo. Khi cháo chín, thêm đường đỏ và khuấy đều. Ăn cháo khi còn nóng, mỗi ngày 1 bát, liên tục 7 – 20 ngày.

Một số vấn đề liên quan tới dược liệu

Để giúp bạn hiểu rõ hơn về Sài Hồ cũng như công dụng của loại thảo dược này, chúng tôi xin giải đáp một số câu hỏi như sau:

Sài Hồ có hại không?

Sài Hồ có thể gây tác dụng phụ nếu sử dụng không đúng cách hoặc không tuân thủ liều lượng. Đối với người bị cao huyết áp, sử dụng dược liệu này không đúng cách có thể dẫn đến đau đầu, ù tai, chóng mặt. Ngoài ra, sử dụng quá liều cũng có thể gây xuất huyết hoặc làm tình trạng bệnh nặng hơn.

Những đối tượng nào không nên hoặc cần cẩn thận khi sử dụng?

Không phải ai cũng có thể sử dụng loại thảo dược này, một số đối tượng không được dùng hoặc cần hết sức thận trọng khi dùng Sài Hồ, cụ thể:

• Phụ nữ mang thai và những người đang cho con bú không được sử dụng.
• Dưới 5 tuổi thì không sử dụng. Nếu dùng, việc sử dụng các loại dược liệu cần được thực hiện dưới sự giám sát và hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế.
• Người bị xơ gan, giãn tĩnh mạch thực quản, hoặc bệnh sỏi mật không nên sử dụng.

Sài Hồ cần uống trong bao lâu?

Thời gian sử dụng dược liệu phụ thuộc vào mục đích và tình trạng sức khỏe cụ thể của từng người. Để biết thêm thông tin chi tiết về thời gian sử dụng và liều lượng, nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế hoặc bác sĩ có chuyên môn về Đông y.

Giá bán Sài Hồ bao nhiêu? Mua ở đâu?

Thông tin về giá bán và nơi mua Sài Hồ có thể thay đổi tùy theo vị trí địa lý và quy định của từng quốc gia hoặc khu vực. Tại Việt Nam, hiện đang được bán với mức giá khoảng 120.000VND/kg.

Để mua dược liệu chất lượng, bạn cần tìm kiếm các địa chỉ, cơ sở cung cấp uy tín. Bạn có thể tìm thấy Sài Hồ tại nhiều địa điểm khác nhau, bao gồm các cửa hàng thuốc Đông y, nhà thuốc và cửa hàng trực tuyến chuyên về sản phẩm Đông y. Tuy nhiên, trước thị trường cung cấp đa dạng, hàng chất lượng và kém chất lượng lẫn lộn nhau, người dùng cần lựa chọn kỹ càng để tìm được đơn vị cung cấp sài hồ uy tín.

Lưu ý khi sử dụng Sài Hồ

Là một dược liệu có nhiều tác dụng với sức khỏe tuy nhiên Sài Hồ cũng có thể gây tác dụng phụ khi không sử dụng đúng cách. Dưới đây là một số lý do cần lưu ý khi sử dụng dược liệu này:

• Bệnh nhân có triệu chứng nóng bức trong người như lòng bàn tay chân nóng, đau đầu, mặt đỏ… không nên dùng.
• Cần phân biệt Sài Hồ với Nam sài hồ/Hải sài hồ (Pluchea pteropoda), loài thực vật thường mọc hoang ở ven biển.
• Người có hội chứng âm hư, can dương vượng và hỏa hư không nên sử dụng.
• Tránh sử dụng cho trường hợp triều nhiệt (sốt có định kỳ) và chứng ho do phế âm hư.
• Sài Hồ có tác dụng điều kinh ở người bị rong kinh, trong khi hương phụ, huyền hồ được sử dụng trong trường hợp huyết ứ khiến máu kinh vón cục, chậm kinh, bế kinh… Cần phân biệt để tránh sử dụng sai bài thuốc.
• Cần thận trọng khi sử dụng cho phụ nữ mang thai, người xơ gan và giãn tĩnh mạch thực quản.
• Tránh sử dụng đồng thời với những loại thuốc ức chế miễn dịch như Daclizumab, Tacrolimus, Mycophenolate, Muromonab-CD3…
• Mua dược liệu tại những đơn vị cung cấp uy tín, tránh mua dược liệu kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị bệnh, đồng thời ảnh hưởng đên sức khỏe.

Sài Hồ là một dược liệu quý trong y học cổ truyền, mang lại nhiều tác dụng đối với sức khỏe con người. Tuy nhiên, việc sử dụng dược liệu cần được thực hiện cẩn thận và đúng cách để tránh tác dụng phụ không mong muốn. Hãy liên hệ với chuyên gia, bác sĩ trước khi sử dụng loại dược liệu này.