Cát cánh - dược liệu điều trị tiêu đờm, viêm họng, hen suyễn

Cát cánh còn có tên gọi khác là kết canh, mộc tiện, bạch dược, phù hổ hay cánh thảo. Trong Y học cổ truyền cát cánh có tác dụng khứ đàm, khai thông phế khí, bổ phế, tốt cho hầu họng. Vì thế, vị thuốc tự nhiên này thường được sử dụng điều trị viêm họng, tiểu tiện không lợi, ho có nhiều đờm và một số bệnh lý khác.

Cát cánh còn có tên gọi khác là kết canh, mộc tiện, bạch dược, phù hổ hay cánh thảo. Tên khoa học của nó là Platycodon grandiflorum, thuộc giống họ hoa chuông Campanulaceae. Nguồn gốc được biết đến tập trung ở vùng Đông Bắc châu Á, nhất là các nước Nhật Bản, Triều Tiên, Trung Quốc.

Cát canh là cây thân thảo sống lâu năm, chiều cao trung bình từ 60-90cm. Lá dưới mọc vòng hoặc đối xứng nhau, không có cuống, phiến lá hình trắng, mép lá có răng cưa to và lá trên thân mọc cách. Rễ củ nạc, bên ngoài có màu vàng nhạt. Hoa cát canh có hình chuông, màu xanh lam và mép có 5 thùy, các thùy có gân nổi rõ.

Hoa cát cánh có màu tím đẹp mắt hình chuông, mép có 5 cánh với các đường gân sẫm màu. Cát cánh thu hoạch vào tháng 2 - 8 hàng năm. Sau thu hoạch, chúng được rửa sạch và sau đó đem phơi hoặc sấy khô.

Cát cánh - dược liệu điều trị tiêu đờm, viêm họng, hen suyễn
Cây cát cánh là một loài dược liệu được dùng trong các bài thuốc Y học cổ truyền.

Công dụng cát cánh đối với sức khỏe

Cây cát cánh dùng làm thuốc vì chứa nhiều hoạt chất có lợi như: Platycodin C, D, A, Polygalin acid, Platycogenic acid, b-D-Glucoside, Methyl 2-O-Methylplatyconate-A, a-Spinasteryl, a-Spinasterol,...đồng thời cũng có chất xơ, chất sắt, protein, vitamin.

Theo Y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền cát cánh có vị cay tính hơi ôn, vị đắng không có độc và tính bình, vị cay đắng và tính hơi ấm. Chính vì vậy, chúng thường chủ trị các bệnh lý như họng đau nói khàn, chứng lụ, tiểu tiện lung bế (tiểu tiện không thông), áp xe phổi (ngực đau phế ung), ho có nhiều đờm, viêm họng sưng đau. Theo Y học cổ truyền cát cánh có những tác dụng như:

Điều trị các bệnh như khí thúc thấu nghịch, đàm diên, phá huyết, chủ trúng ác (nhiễm độc), chủ phế khí, tiêu tích tụ, trẻ em bị động kinh hoặc khử tích khí.

Duy kỳ thương nhập phế kinh, cổ năng sử chư khí hạ giáng, phế vị chủ khí chi tạng.

Có công dụng phong tý, liệu hầu yết thống, lợi ngũ tạng trường vị, hạ cổ độc (trừ độc của sâu), trừ hàn nhiệt, ông trung tiêu cốc, bổ khí huyết.

Giảm đau, giải nhiệt, ức chế hệ miễn dịch, chống viêm loét dạ dày, an thần.

Theo y học hiện đại

Trong y học hiện đại, cát cánh có những tác dụng dược lý như sau:

Tác dụng đối với hệ hô hấp: Theo Chinese Hebra Medicine đăng tải, cát cánh có tác dụng làm long đờm mạnh. Các nhà khoa học đã thử nghiệm lâm sàng trên cho và mèo, họ cho biết sau khi cho chó và mèo đã gây mê uống nước sắc cát cánh có thể thấy niêm mạc phế quản ở những động vật này tăng tiết tiết dịch rõ.

Ảnh hưởng nội tiết: Chinese Hebra Medicine cho biết, sử dụng nước sắc cát cánh cho thỏ uống, có tác dụng làm giảm đường huyết. Đặc biệt, trong những trường hợp bị bệnh tiểu đường nhân tạo, thuốc có tác dụng điều trị rõ ràng.

Công dụng chuyển hóa Lipid: Một vài thí nghiệm trên chuột cho thấy, nước sắc cát cánh có tác dụng trong việc chuyển hóa và làm giảm cholesterol ở gan.

Tác dụng chống nấm: Theo các nghiên cứu đăng tải trên tạp chí Chinese Hebra Medicine, nước thuốc cát cánh có công dụng ức chế nhiều loại nấm da thông thường.

Công dụng đối với huyết học: Một vài nghiên cứu chỉ rõ, cát cánh chứa nhiều hoạt chất Saponin có tác dụng tán huyết mạnh gấp 2 lần so với Saponin trong viễn chí. Tuy nhiên, khi dùng dưới dạng đường uống, thuốc thường bị dịch vị thủy phân nên mất khả năng tán huyết. Vì vậy, không được dùng thuốc để chích.

Chống nấm: nước sắc từ cây cát cánh có thể gây ức chế được hầu hết các loại nấm gây bệnh trên da.

Cát cánh - dược liệu điều trị tiêu đờm, viêm họng, hen suyễn
Cát cánh trồng trên vùng đất Si Ma Cai (Lào Cai).

Bài thuốc từ cát cánh

Bài thuốc dùng cát cánh ở dạng bột uống hoặc thuốc nước sắc,... tùy thuộc vào mục đích sử dụng, liều lượng có thể từ 4-12 gram. Một số bài thuốc cát cánh trong điều trị bệnh cụ thể như:

Bài thuốc cát cánh cam thảo thang chữa ho tiêu đờm

Cát cánh 4g, cam thảo 8g, nước 600ml, sắc còn 200ml. Chia 3 lần uống trong ngày: Chữa ho, tiêu đờm (đơn thuốc của Trường Trọng Cảnh).

Đơn khác có Cát cánh: Cát cánh, kinh giới, bách bộ, mỗi vị 200g, cam thảo 60g, trần bì 100g. Các vị tán nhỏ trộn đều, ngày uống 3 – 9g bột này, chia làm 3 lần uống vào sau 2 bữa ăn và trước khi đi ngủ, mỗi lần 1 – 3g. Có thể chế thành cao lỏng.

Bài thuốc trị ho do nhiệt, có đàm dẻo đặc: Dùng tỳ bà diệp 12 gram, cam thảo 4 gram, cát cánh 8 gram, tang diệp 12 gram. Mỗi ngày sắc 1 thang, uống trong 2 – 4 ngày hoặc dùng đến khi khỏi.

Bài thuốc trị họng sưng đau: sử dụng cam thảo 4 gram cùng với cát cánh 8 gram, sau đó đem tán bột uống hoặc sắc uống.

Bài thuốc trị ho suyễn có đờm: sử dụng nửa chén đồng tiện sắc với 60 gram cát cánh được tán bột.

Bài thuốc trị cổ họng viêm, sưng đau và hầu tý: đem sắc 80 gram cát cánh cùng với 3 thăng nước sắc cho đến khi còn 1 thăng.

Bài thuốc trị viêm amidan: Dùng liên kiều 12 gram, cát cánh 8 gram, sinh cam thảo 4 gram với kim ngân hoa12 gram. Đem sắc lấy nước uống.

Bài thuốc trị ho hàn, đàm lỏng: sử dụng tử to 12 gram, cát cánh 8 gram, bạc hà 4 gram, hạnh nhân 12 gram đem sắc uống. Duy trì uống bài thuốc này trong 4 ngày liên tục.

Bài thuốc trị ngực đầy tức, phế ung: Dùng bạch mao căn 40g, cam thảo sống 4 gram, đông qua nhân 24 gram, ngân hoa đằng 12 gram, cát cánh 4 gram, ngư tinh thảo 8 gram, ý dĩ nhân 20 gram, bối mẫu 8 gram. Đem các vị sắc lấy nước uống.

Cát cánh - dược liệu điều trị tiêu đờm, viêm họng, hen suyễn
Cát cánh khi được dùng làm dược liệu có tác dụng làm giảm đường huyết, điều chỉnh nội tiết.

Bài thuốc trị ngực đầy nhưng không đau: sử dụng cát cánh và chỉ xác với một lượng bằng nhau. Đem sắc với 2 chén nước cho đến khi còn lại một chén, uống ngay khi thuốc còn nóng.

Bài thuốc trị răng sâu: Đem tán bột cát cánh và ý dĩ nhân, uống trực tiếp.

Bài thuốc trị cam ăn khiến răng lở thối: Dùng hồi hương và cát cánh bằng lượng nhau, tán bột mịn rồi xức vào chân răng.

Bài thuốc trị lợi loét và chân răng đau nhức: sử dụng bột cát cánh trộn với nhục táo, vo thành viên (viên to bằng hạt bồ kết). Lấy bông bọc viên thuốc lại rồi ngậm thêm với nước kinh giới đến khi khỏi.

Bài thuốc trị chảy máu mũi: Mỗi lần dùng 1 thìa cát cánh tán bột, ngày dùng 4 lần.

Bài thuốc trị phụ nữ mang thai đau bụng và ngực sườn đầy tức: Dùng cát cánh tươi 40 gram, đem giã lấy 1 chén nước, rồi sắc với gừng 3 lát, uống ấm.

Bài thuốc chữa cảm ngoại trong lạnh ngoài nóng, sợ rét, không khát, chân tay lạnh, tiêu chảy ra phân sống

Cát cánh 5,7g, bán hạ 7,5g, thương truật 2,8g, trần bì 2,3g, can khương 1,5g, hậu phác 1,5g, nhục quế 1,2g, bạch linh 1,2g, bạch chỉ 1,2g, xuyên khung 1,2g, đương quy 1,2g, bạch thược 1,2g, cam thảo 1,2g (Bài ngũ tích tán).

Bài thuốc trị thương hàn khiến cho âm dương không điều hòa, bụng đầy: sử dụng gừng 5 lát, cát cánh 12 gram, trần bì 12 gram và bán hạ 12 gram. Đem sắc các vị thuốc trên cùng với 2,5 chén nước cho đến khi còn 1 chén và uống ngay khi thuốc còn ấm.

Bài thuốc trị huyết ứ trong ruột do té ngã và lâu ngày không tiêu: sử dụng cát cánh dạng tán bột uống với nước cơm mỗi lần 12 gram.

Bài thuốc trị phế ung khiến ngực đầy, ho, họng khô nhưng không khát, người rét run: sử dụng 40 gram cát cánh kết hợp với 80 gram cam thảo sắc cùng với 3 thăng nước cho đến khi còn 1 thăng. Chia phần thuốc thành nhiều lần uống trong ngày.

Bài thuốc chữa xuất huyết não, sung huyết não trên cơ sở xơ cứng mạch máu não, có liệt nửa người và mất tiếng hoàn toàn hoặc không hoàn toàn

Cát cánh 3g, hoàng kỳ 15,5g, long đờm 10g, sinh địa 15,5g, đương quy 6g, bạch thược 6g, hạt mơ 10g, hồng hoa 3g, phòng phong 3g, cam thảo 3g, nước 800 ml. Sắc còn 450ml, chia làm 3 lần uống trong ngày, dùng trong 2 - 3 tháng.

Bài thuốc chữa viêm não Nhật Bản B

Cát cánh 4,5g, liên kiều 10g, cam thảo 6g, hoàng cầm 6g, bạc hà 1,5g, dành dành 5g, thạch cao 31g, kim ngân 10g, thanh cao 6g, cúc hoa 10g, nước 300 ml. Đun sôi trong 20 phút, uống hết 1 lần.

Bài thuốc chữa một số bệnh ngoài da

Cát cánh 6g, cam thảo 4g, gừng 2g, táo chua (quả) 5g, nước 600ml. Sắc còn 300ml, chia 3 lần uống trong ngày. Bài này dùng cùng thuốc mỡ bôi.

Bài thuốc trị trẻ nhỏ khóc đêm: Dùng cát cánh đốt rồi tán bột. Mỗi lần dùng 12 gram uống với nước cơm, có thể thêm 1 ít xạ hương.

Bài thuốc trị tiêu ra phân màu gan gà, trúng độc: Dùng khổ cát cánh tán bột mịn. Mỗi lần dùng 12 gram uống với rượu, ngày dùng 3 lần, duy trì trong 7 ngày. Bên cạnh đó cần ăn phổi và gan heo để bồi dưỡng cơ thể.

Cát cánh - dược liệu điều trị tiêu đờm, viêm họng, hen suyễn
Trong Y học cổ truyền, cát cánh có tác dụng trừ hàn nhiệt, tiêu cốc, trường vị, hạ cổ độc, lợi ngũ tạng và bổ khí huyết, lợi hầu yết thống, ôn trung.

Lưu ý khi sử dụng bài thuốc có chứa cát cánh

Người bị lao phổi, ho lâu ngày, viêm phế quản ho khan ít đờm, kiêng uống riêng 1 vị cát cánh với lượng nhiều và thời gian kéo dài.

Người viêm loét dạ dày, xuất huyết dạ dày kiêng uống nhiều cát cánh.

Không uống quá liều lượng.

Cát cánh kỵ thịt heo.

Âm hư ho lâu ngày đi kèm với ho ra máu không nên dùng cát cánh.

Trên đây là một số thông tin về cát cánh bạn có thể tham khảo qua. Tuy nhiên, nếu bạn muốn sử dụng cát cánh làm thuốc hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng để không phải gặp những tác dụng không mong muốn./.

Thúy Hà (t/h)
https://suckhoeviet.org.vn

Cùng chuyên mục

Thuốc nam trị bệnh ngoài da, hô hấp sau mưa lũ

Thuốc nam trị bệnh ngoài da, hô hấp sau mưa lũ

Môi trường sau mưa lũ là điều kiện thuận lợi phát sinh nhiều bệnh dịch, trong đó có một số bệnh ngoài da, bệnh hô hấp, cảm mạo… Y học cổ truyền có một số bài thuốc trị bệnh ngoài da, hô hấp sau mưa lũ.
Sự kết hợp giữa y học cổ truyền và công nghệ dưỡng sinh hiện đại

Sự kết hợp giữa y học cổ truyền và công nghệ dưỡng sinh hiện đại

Trong bối cảnh hiện đại, khi con người ngày càng quan tâm đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống, sự kết hợp giữa y học cổ truyền và công nghệ dưỡng sinh hiện đại đang trở thành xu hướng nổi bật. Đây không chỉ là sự giao thoa giữa hai nền tảng y học cổ xưa và tiến bộ khoa học mà còn mở ra hướng đi mới cho việc chăm sóc sức khỏe toàn diện, dựa trên sự cân bằng giữa cơ thể và tâm hồn.
Bộ Y tế ban hành Danh mục dược liệu độc làm thuốc

Bộ Y tế ban hành Danh mục dược liệu độc làm thuốc

Theo thông tư 13/2024/TT-BYT, Bộ Y tế đã ban hành Danh mục dược liệu độc làm thuốc.
Bộ Y tế hướng dẫn phương pháp chế biến dược liệu và vị thuốc cổ truyền

Bộ Y tế hướng dẫn phương pháp chế biến dược liệu và vị thuốc cổ truyền

Bộ Y tế vừa ban hành thông tư 14/2024/TT-BYT ngày 6/9/2024 hướng dẫn phương pháp chế biến dược liệu và vị thuốc cổ truyền.
Cây phan tả diệp có tác dụng gì?

Cây phan tả diệp có tác dụng gì?

Phan tả diệp là một vị thuốc có ứng dụng rộng rãi trong điều trị các bệnh liên quan đến tiêu hóa.
[E-Magazine] Lá trầu không: Vị thuốc quý trong vườn nhà

[E-Magazine] Lá trầu không: Vị thuốc quý trong vườn nhà

Cây trầu không được trồng ở khắp nơi trong nước ta để lấy lá ăn trầu (lá trầu không, vôi, cau và vỏ cây). Ngoài ra lá trầu không còn được dùng làm thuốc, có nhiều tác dụng như giảm đau khớp, giảm trầm cảm, chống ung thư...

Các tin khác

Bạn có biết tác dụng chữa bệnh của cây sử quân tử?

Bạn có biết tác dụng chữa bệnh của cây sử quân tử?

Sử quân tử là loài cây leo được trồng khá phổ biến nhờ nở hoa khá đẹp. Tuy nhiên, ít người biết rằng các bộ phận của cây sử quân tử đều có tác dụng chữa bệnh.
Mần tưới - Cây thuốc nam có tác dụng thanh nhiệt, chữa cảm nắng

Mần tưới - Cây thuốc nam có tác dụng thanh nhiệt, chữa cảm nắng

Mần tưới là một trong những loại cây trồng phổ biến ở nông thôn, miền núi. Người dân thường sử dụng làm rau gia vị. Bên cạnh đó, mần tưới còn có tác dụng chữa bệnh, chủ trị cảm nắng, mụn nhọt, tỳ vị hư yếu...
[E-Magazine] Lợi ích sức khỏe và bài thuốc chữa bệnh từ quả na

[E-Magazine] Lợi ích sức khỏe và bài thuốc chữa bệnh từ quả na

Na còn có tên gọi khác là mãng cầu ta, sa lê, phan lệ chi… có vị ngọt, hơi chua, tính ẩm. Quả na không chỉ là loại trái cây thơm ngon, giàu chất dinh dưỡng, mà các bộ phận của cây na đều có tác dụng chữa rất nhiều bệnh.
Bài thuốc dân gian từ cây rau sam

Bài thuốc dân gian từ cây rau sam

Rau sam là loại rau dân dã quen thuộc với người Việt. Không chỉ chứa hàm lượng chất xơ, vitamin và khoáng chất dồi dào, rau sam còn có đặc tính dược lý đa dạng giúp điều trị một số bệnh thường gặp…
Nỗ lực mang tới những sản phẩm dưỡng sinh bền vững cho cộng đồng

Nỗ lực mang tới những sản phẩm dưỡng sinh bền vững cho cộng đồng

Trong khuôn khổ lễ ký kết chuyển giao công nghệ dưỡng sinh trị liệu, Công ty CP TT-Green Việt Nam đã tổ chức buổi chia sẻ đặc biệt với Ths.Bs CKI Nguyễn Thái Biềng - Nguyên Chủ nhiệm bộ môn Dược lý Học viện Quân Y - Viện trưởng Viện Nghiên cứu ứng dụng y dược Phương Đông - chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực dưỡng sinh.
Cách trị nhiệt miệng theo Đông y

Cách trị nhiệt miệng theo Đông y

Nhiệt miệng (hay loét miệng) là tình trạng thường gặp trong đời sống. Bệnh không nguy hiểm nhưng rất khó chịu, gây xót miệng, đau rát, ăn mất ngon, có thể dẫn tới mất ngủ, rối loạn tiêu hóa.
Cậu bé 14 tuổi mắc chứng tự kỷ nặng đạt 8 kỷ lục thế giới Guinness

Cậu bé 14 tuổi mắc chứng tự kỷ nặng đạt 8 kỷ lục thế giới Guinness

Mối liên kết đặc biệt giữa Nguyễn Khắc Hưng và Tiến sĩ Phan Quốc Việt đã tạo nên một sức mạnh không thể tưởng tượng. Sự kết hợp giữa trí tuệ, sự kiên nhẫn của thế hệ trước và năng lượng, tiềm năng của thế hệ trẻ đã tạo ra một câu chuyện đầy cảm hứng về sức mạnh con người.
Tác dụng chữa bệnh của vị thuốc can khương

Tác dụng chữa bệnh của vị thuốc can khương

Can khương là tên gọi khác của gừng khô. Nhờ chứa thành phần đa dạng với dược tính cao nên can khương được dùng làm vị thuốc phổ biến trong Đông y.
Cam thảo: Vị thuốc Đông y phổ biến

Cam thảo: Vị thuốc Đông y phổ biến

Có thể nói, trong số những vị thuốc đông y thì cam thảo là một trong những loại phổ biến nhất. Chúng xuất hiện trong đời sống thường ngày, là thành phần trong các loại đồ uống, gia vị… Vậy cam thảo có tác dụng như thế nào đối với sức khỏe? Sử dụng cam thảo thường xuyên liệu có gây hại gì hay không? Hãy cùng Sức khỏe Việt tìm hiểu kỹ hơn về vấn đề này.
Vị thuốc bạch truật có tác dụng gì?

Vị thuốc bạch truật có tác dụng gì?

Bạch truật là một trong những vị thuốc được sử dụng phổ biến trong đông y, có tác dụng chữa các bệnh về tiêu hóa.
Xem thêm
Chi hội Nam y Pháp Bảo Khoẻ tặng 1000 phần quà cho thiếu nhi dịp Tết Trung thu 2024

Chi hội Nam y Pháp Bảo Khoẻ tặng 1000 phần quà cho thiếu nhi dịp Tết Trung thu 2024

SKV - Nhân dịp Tết Trung thu, Chi hội Nam y Pháp Bảo Khoẻ phối hợp cùng Ban Thường vụ Huyện Đoàn Tân Trụ (tỉnh Long An) tặng 1000 phần quà Trung thu cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn trên địa bàn.
Thành lập và Đại hội đại biểu Chi hội Nam y Liên Hoa - Biên Hoà lần thứ I nhiệm kỳ 2024-2029

Thành lập và Đại hội đại biểu Chi hội Nam y Liên Hoa - Biên Hoà lần thứ I nhiệm kỳ 2024-2029

SKV - Sáng 10/9, tại TP Biên Hoà (Đồng Nai), Hội Nam y Việt Nam đã tổ chức Lễ công bố quyết định thành lập và Đại hội đại biểu Chi hội Nam y Liên Hoa - Biên Hoà lần thứ I nhiệm kỳ 2024-2029.
Ấm áp tình cảm sẻ chia nơi "rốn lũ" Sơn La

Ấm áp tình cảm sẻ chia nơi "rốn lũ" Sơn La

Sáng 24/8, tại UBND xã Chiềng Bôm, Hội Nam y Việt Nam kết hợp với Công ty cổ phần Ao Vua đã tổ chức trao quà hỗ trợ cho bà con ảnh hưởng của đợt lũ lụt...
Hội Nam y Việt Nam sẵn sàng cho công tác thiện nguyện ủng hộ người dân ảnh hưởng lũ lụt ở Sơn La

Hội Nam y Việt Nam sẵn sàng cho công tác thiện nguyện ủng hộ người dân ảnh hưởng lũ lụt ở Sơn La

Hội Nam y Việt Nam cho biết, đến nay hội viên của Hội đã quyên góp được 330 triệu đồng để chuẩn bị công tác thiện nguyện cho 1 xã miền núi bị ảnh hưởng nặng nề của lũ lụt ở Sơn La.
Ban đại diện phía Nam – Hội Nam y Việt Nam khám bệnh, cấp phát thuốc miễn phí và tặng quà cho người dân thị xã Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh

Ban đại diện phía Nam – Hội Nam y Việt Nam khám bệnh, cấp phát thuốc miễn phí và tặng quà cho người dân thị xã Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh

SKV - Trong hai ngày 17 và 18/8, Ban đại diện phía Nam – Hội Nam y Việt Nam đã phối hợp cùng UBND thị xã Duyên Hải và Chi hội Nhịp cầu yêu thương – Hội Y tế Công cộng TP.HCM tổ chức Chương trình khám bệnh, cấp phát thuốc miễn phí và tặng quà cho người dân tại thị xã Duyên Hải (tỉnh Trà Vinh).
Phiên bản di động