Xuyên khung - dược liệu lưu thông khí huyết, tán phong hàn, giảm đau

Sâm đất - dược liệu bổ máu, giải độc, điều trị cao huyết áp, tiểu đường

Bước chuyển mới trong đấu thầu dược liệu, vị thuốc cổ truyền

Dược liệu xuyên khung

Cây xuyên khung là một loại thuốc mọc ở vùng khí hậu nhiệt đới. Loại dược liệu này có nguồn gốc từ Đông Á, bây giờ chúng được trồng ở Trung Quốc, Ấn Độ, Nepal.

Thân cây xuyên khung cao khoảng 40-70cm, mọc thẳng, rỗng, hình trụ, thân rễ được dùng làm thuốc. Đường viền của lá có hình tam giác thuôn dài, chiều dài lá 12-15cm, phiến rạch sâu, mọc so le. Hoa mọc thành cụm tán kép, mỗi tán 10-24 hoa. Hoa cây xuyên khung nhỏ màu trắng. Quả thuôn hình trứng.

Xuyên khung ưa đất tốt, có pha cát, nhiều mùn. Cắt mắt ở thân cây ra để trồng cây, mỗi bên mắt để chừng 1cm. Tốt nhất nên trồng cây vào cuối xuân, nếu trồng muộn quá cây chưa kịp tốt và khỏe trước mùa đông tới. Cây xuyên khung trồng sau 2 năm mới bắt đầu thu hoạch được.

Công dụng của xuyên khung

Theo Y học cổ truyền xuyên khung có vị cay nồng, tính ấm và tác dụng lên gan, túi mật và màng tim.

Xuyên khung có thể thúc đẩy tuần hoàn máu ở phần dưới của cơ thể, lưu thông máu, giảm đau. Nó là dược liệu chính để điều trị các bệnh phụ khoa và được sử dụng rộng rãi cho các trường hợp kinh nguyệt không đều, vô kinh và đau bụng kinh.

Bên cạnh đó, các thành phần hoạt chất của cây xuyên khung có thể tác dụng lên não. Xuyên khung được coi là loại thuốc hàng đầu để điều trị các loại đau đầu như do gió lạnh hoặc gió nóng, phong hàn ẩm thấp, huyết ứ, thiếu máu. Cây xuyên khung có tác dụng đáng chú ý đối với chứng đau khớp do thấp khớp và liệt nửa người vì đột quỵ.

Xuyên khung được Y học cổ truyền xem như một loại thảo dược quý. Tuy nhiên, việc sử dụng xuyên khung kéo dài có thể làm mất chân khí.

Xuyên khung có nhiều tác dụng đối với sức khỏe. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/

Theo y học hiện đại

Nhiều tác giả đã nghiên cứu tác dụng dược lý của xuyên khung. Sau đây là một số kết quả chính:

Tác dụng đối với trung khu thần kinh

Theo Thụ Thượng Sư Thọ (1933), tinh dầu xuyên khung với liều nhỏ có tác dụng ức chế đối với hoạt động của đại não, nhưng đối với trung khu hô hấp, trung khu vận mạch và trung khu phản xạ ở tuỷ sống thì lại có tác dụng hưng phấn, kết quả làm cho con vật một phần yên tĩnh, tự động vận động giảm xuống, nhưng mặt khác làm cho huyết áp tăng cao, hô hấp cũng tăng, cơ năng phản xạ cũng tăng, nhưng nếu dùng liều quá cao thì đại não bị tê liệt mạnh, các trung khu và phản xạ tuỷ sống có thể bị ức chế do đó huyết áp hạ xuống, nhiệt độ cơ thể giảm xuống, hô hấp khó khăn, vận động có thể tê liệt và chết.

Tác dụng đối với tuần hoàn

Theo Thụ Thượng Sư Thọ (1933), tinh dầu của xuyên khung có tác dụng tê liệt đối với tim làm cho các mạch máu ngoại vi dãn ra, liều lớn có thể làm cho huyết áp hạ xuống (đã nói ở trên), phải chăng có liên quan với tác dụng này. Hai tác giả khác Kinh Lợi Bân và Thạch Nguyên Cao đã dùng cồn 70° và nước chiết hoạt chất trong xuyên khung mua của hiệu thuốc Đông Nhân Đường (Bắc Kinh) chế thành dung dịch 10%, rồi tiêm vào tĩnh mạch chó và thỏ gây mê, thì thấy huyết áp hạ xuống rõ rệt, hai tác giả này cho rằng tác dụng này có liên quan tới ảnh hường của trung khu thần kinh. Lý Quảng Tuý và Kim Âm Xương (1956) đã nghiên cứu 27 loại thuốc đông y đối với huyết áp (thí nghiệm trên chó và mèo đã gây mê) thì xuyên khung là một vị có tác dụng hạ huyết áp rõ rệt và kéo dài dù tiêm mạch máu hay tiêm bắp thịt cũng có tác dụng như nhau (Trung Quốc sinh lý khoa học hội, 1956).

Tác dụng dối với cơ trơn

Kinh Lợi Bân và Thạch Nguyên Cao (1934) đã dùng dung dịch nước của xuyên khung thí nghiệm trên tử cung cô lập của thỏ đã có thai, thấy với liều nhỏ dung dịch nước xuyên khung có tác dụng kích thích co bóp của tử cung thỏ có thai, cuối cùng đi đến hiện tượng co quắp, ngược lại nếu dùng liều lớn, tử cung tê liệt và đi đến ngừng co bóp.

Các tác giả còn thí nghiệm tiêm dung dịch xuyên khung liên tục một thời gian cho thỏ và chuột trắng có chửa thì thấy cái thai chết trong bụng mà không đẩy ra được. Các tác giả cho rằng vì xuyên khung gây co bóp tử cung, ảnh hưởng tới dinh dưỡng của thai làm cho thai chết. Các tác giả còn cho rằng vì xuyên khung làm dãn mạch máu cho nên không cầm máu được.

Cổ nhân cho rằng xuyên khung có tác dụng điều trị những phụ nữ sau khi sinh nở mà bị băng huyết là do xuyên khung có khả năng làm co tử cung, làm cho những mạch máu ở vách tử cung áp chặt vào vách tử cung mà gây cầm máu. Kinh Lợi Bân và Thạch Nguyên Cao còn nghiên cứu tác dụng của dung dịch nước xuyên khung trên mẩu ruột cô lập (ruột thỏ và chuột bạch) thì thấy nếu dùng liều cao, sự co bóp bị hoàn toàn ngừng hẳn không khôi phục lại được; nếu dùng liều nhỏ thì làm cho mẩu ruột co bóp dần dần mà không có khả năng làm cho ngừng hẳn.

Tác dụng kháng sinh

Theo báo cáo của Lưu Quốc Thanh và Trương Duy Tây, 1950 Trung Hoa y học tạp chí, 68: 307-312) thì xuyên khung có tác dụng kháng sinh đối với nhiều loại vi trùng như vi trùng thương hàn, phó thương hàn, vi trùng sinh mủ, thổ tả, vì trùng lỵ Sonner v.v…

Đặc điểm nhận dạng của cây xuyên khung. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/

Bài thuốc sử dụng xuyên khung

Chữa suy nhược cơ thể ở người lớn tuổi có tiền sử bệnh tim, phụ nữ sau sinh và tiền mãn kinh

Xuyên khung 8g, thục địa 15g, đương quy 12g, bạch thược 12g. Sắc uống mỗi ngày một thang.

Chữa thấp tim (thể viêm khớp kèm theo hiện tượng suy tim)

Xuyên khung 12g; thổ phục linh và kim ngân 12g; đẳng sâm, bạch truật mỗi vị 16g; phục linh, đương quy, bạch thược, thục địa, ngưu tất mỗi vị 12g; huyền hồ sách 8g; cam thảo 4g. Sắc uống ngày một thang.

Chữa thiếu máu

Xuyên khung 8g, thục địa 16g; cao ban long, kỷ tử, bạch thược và đương quy mỗi vị 12g; a giao 8g. Sắc uống ngày một thang.

Chữa hậu sản, loại bỏ sản dịch sau sinh

12g xuyên khung, 14g nhân hạt đào, 32g vân quy, 2g cầm kê nhiệt thảo, 2g hoắc hương. Sắc với 1 lít nước để uống nguyên ngày.

Chữa đau lưng cấp do co cứng các cơ

Xuyên khung 8g; đan sâm 12g; bạch chỉ, quế chi, phòng phong, uất kim, khương hoạt, chỉ xác mỗi vị 8g, thanh bì 6g. Sắc uống mỗi ngày một thang.

Chữa viêm đại tràng

Xuyên khung 8g; đảng sâm, ý dĩ, bạch truật mỗi vị 12g; chỉ xác, hoàng bá, hoàng liên, mộc hương, uất kim mỗi vị 8g. Sắc uống ngày một thang.

Chữa kinh nguyệt trước kỳ, kinh nguyệt nhiều

Xuyên khung 8g, sinh địa 16g, bạch thược, hoàng cầm mỗi vị 12g, đương quy 8g, hoàng liên 4g. Sắc uống mỗi ngày một thang.

Chữa kinh nguyệt trước kỳ, lượng kinh ít

Xuyên khung 8g, sinh địa 16g, bạch thược, địa cốt bì mỗi vị 12g; đan bì và đương quy mỗi vị 8g. Sắc uống mỗi ngày một thang.

Chữa kinh nguyệt sau kỳ, chậm kinh

Xuyên khung 7g; đảng sâm, đương quy, ngưu tất mỗi vị 12g; bạch thược, đan bì, nga truật mỗi vị 12g; nga truật, đan bì, bạch thược mỗi vị 8g; cam thảo và quế tâm mỗi vị 4f. Sắc uống mỗi ngày một thang

Chữa chậm kinh do khí uất, chướng khí gây đau bụng

Xuyên khung 8g, sài hồ 12g, hương phụ, nga truật, đương quy, ngải điệp, đan bì, ô dược, hồng hoa, ô mai mỗi vị 8g; tam lang 6g. Đem tất cả tán bột ngày uống từ 20-30g hoặc ngày uống một thang.

Chữa rong huyết

Xuyên khung 8g; đảng sâm và bạch truật mỗi vị 12g; thục địa, bạch thược, hương phụ, hoàng kỳ, bổ hoàng và địa du mỗi vị 8g. Sắc uống ngày một thang.

Chữa đau đầu liên quan đến các vấn đề về mạch máu

Xuyên khung 12g, củ chóc 12g, bạch biển đậu 20g đem sao lấy nước bỏ bã. Sau đó cho thêm 60g thịt heo vào hầm chín, nêm nếm gia vị và thưởng thức. Lưu ý: nên ăn hết canh thuốc này trong một lần.

Chữa đau đầu, ê ẩm mình mẩy do ngoại cảm phong tà hay đau nhức xương khớp do phong thấp

Xuyên khung 6g, cương tằm 6g, nữ tiết 12g, thạch cao sống 12g tán thành bột thuốc pha với nước ấm uống hoặc sắc uống giúp giảm đau đầu và đau nửa đầu do phong nhiệt.

Xuyên khung có vị cay, tính ấm và mùi thơm. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/

Những lưu ý khi sử dụng xuyên khung

Khi chọn xuyên khung điều trị bệnh, bạn cần lưu ý một số điều sau:

• Nếu trong quá trình dùng, có bất kỳ dấu hiệu tác dụng phụ nào, cần ngưng sử dụng và thông báo ngay cho bác sĩ.

• Những đối tượng có vấn đề về nội tạng, xuất huyết, âm hư hỏa vượng, hen suyễn, khí thăng,... Không nên dùng xuyên khung.

• Xuyên khung kiêng kỵ dùng chung với hoàng kỳ, hoạt thạch, sơn thù, hoàng liên, tiêu thạch và lang độc nên người bệnh tuyệt đối không kết hợp với nhau.

Để an toàn hơn khi sử dụng xuyên khung, bạn nên tham khảo và nhờ đến sự tư vấn của chuyên gia. Những bài thuốc trên đây chỉ mang tính chất tham khảo./.

https://suckhoeviet.org.vn/