Công dụng và bài thuốc chữa bệnh của cây nhàu trong y học cổ truyền

Đặc điểm cây nhàu

Cây nhàu còn được gọi là nhàu núi, nhàu rừng, cây ngao hoặc Noni. Tên khoa học của cây nhàu là Morinda citrifolia, thuộc họ cà phê (Rubiaceae).

Nhàu là cây thân gỗ nhỏ với chiều cao khoảng 6 - 8m. Thân cây nhẵn, nhiều cành to, lá mọc đối xứng, phiến lá hình bầu dục, rộng khoảng 5 - 7cm, dài khoảng 7 - 15cm. Hoa nhàu màu trắng mọc ở cuống lá hoặc ngọn cành. Quả nhàu hình trứng, dài khoảng 5 - 7cm, mặt ngoài xù xì, khi non có màu xanh lục, khi chín chuyển màu trắng hồng. Bên trong quả là thịt mềm, trắng và thơm, nhân cứng.

Cây nhàu mọc hoang ở Đông Nam Á và vùng Tây Ấn. Ở nước ta, cây nhàu phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền Trung như Bình Định, Khánh Hòa, Quảng Bình, Quảng Trị,... hoặc các tỉnh miền Nam như An Giang, Bình Dương,... Hiện ở miền Bắc có nhiều nơi trồng cây nhàu như Thái Bình, Hà Nội,...

Từ cây nhàu, con người có thể khai thác nhiều bộ phận để làm thuốc như vỏ cây, rễ, lá, quả. Hầu hết các bộ phận của cây nhàu đều dùng tươi, trừ rễ hoặc quả có thể sấy khô để dùng dần. Vị thuốc này được bảo quản ở nơi khô ráo và thoáng mát.

Công dụng và bài thuốc chữa bệnh của cây nhàu trong y học cổ truyền

Công dụng của cây nhàu

Rễ, vỏ và quả nhàu chứa các chất: Proxeronine, polysaccharide, anthraquinone, coumarin, sterol, damnacanthal, alkaloids, rutin,... Bên cạnh đó, quả nhàu còn chứa tinh bột, chất xơ, vitamin A, B1, B6, B12, C,... cùng một số loại khoáng chất như canxi, kali, natri, selen, sắt,...

Rễ nhàu có vị chát, tính bình, quả nhàu có vị hăng, cay nồng, tính mát. Rễ nhàu bào ra có màu vàng sậm, cây nhàu bào ra có màu vàng nhạt. Tác dụng của cây nhàu được xét theo đông y và Y Học Hiện Đại. Cụ thể:

Công dụng cây nhàu theo y học cổ truyền

Lá nhàu giúp trị mụn nhọt, làm thuốc bổ và chữa chứng lỵ

Quả nhàu có tác dụng nhuận tràng, giảm ho, lợi tiểu, hoạt huyết, điều kinh, kích thích tiêu hóa nên được dùng để trị táo bón, hạ sốt, chữa ho hen, tiểu tiện không thông,...;

Rễ nhàu giảm đau xương khớp, điều kinh, chỉ thống, hoạt huyết, nhuận tràng, trị tăng huyết áp, bồi bổ cho phụ nữ sau sinh, và được dùng để nhuộm vải.

Công dụng của cây nhàu theo y học hiện đại

Quả nhàu giúp điều trị cao huyết áp, béo phì, tiểu đường, bệnh tim, suy nhược và đau nhức cơ thể,...;

Nước ép từ quả nhàu có tác dụng cải thiện cơn đau gây ra bởi các bệnh mãn tính như bệnh tim mạch, ung thư, viêm khớp,...;

Hợp chất proxeronine trong quả nhàu giúp thúc đẩy các tế bào trong cơ thể chống lại tình trạng nhiễm trùng và giúp giảm đau hiệu quả

Cây nhàu giúp hạ huyết áp, an thần, nhuận tràng và lợi tiểu nhẹ

Công dụng của trái nhàu là kích thích tiêu hóa, tăng khả năng hấp thu vitamin, khoáng chất,... Nhờ chứa hàm lượng chất chống oxy hóa dồi dào, quả nhàu giúp tiêu diệt các gốc tự do gây hại cho cơ thể

Cây nhàu có tác dụng chống viêm đối với một số bệnh lý xương khớp như bệnh viêm khớp mãn tính và hội chứng ống cổ tay

Quả nhàu giúp giảm vết sưng bỏng hoặc giảm đau do chấn thương

Damnacanthal có trong dịch chiết quả nhàu có thể ức chế tế bào ác tính, giảm lưu lượng máu đến khối u, giúp thu nhỏ kích thước các khối u ác tính;

Dịch chiết từ quả nhàu ức chế quá trình tiết dịch ở niêm mạc dạ dày, hỗ trợ điều trị viêm dạ dày, trào ngược axit dạ dày,...

Công dụng của cây nhàu

Bài thuốc từ cây nhàu

Với những công dụng trên, các bộ phận của cây nhàu đã được tận dụng để điều trị các bệnh như: Băng huyết, tiểu đường, cao huyết áp, cảm mạo, hen suyễn, viêm phế quản, nhức mỏi xương khớp,...

Bài thuốc chữa cao huyết áp: Chuẩn bị 30 - 40g rễ nhàu. Sau đó, bạn rửa sạch rễ cây nhàu, sắc với lượng nước lớn, dùng uống thay nước trà hằng ngày. Việc uống liên tục nước sắc rễ nhàu trong vòng 14 ngày sẽ thấy huyết áp giảm đáng kể. Sau đó, bạn có thể điều chỉnh liều thuốc theo chỉ định của bác sĩ, dùng liên tục trong vòng 2 - 3 tháng.

Bài thuốc chữa nhức mỏi xương khớp và đau lưng: Chuẩn bị một ít quả nhàu non. Sau đó, bạn đem thái mỏng quả nhàu non, sao khô. Cứ 300g quả nhàu non thì ngâm với 2 lít rượu (khoảng 30 - 40°). Sau 2 tuần ngâm rượu thì có thể dùng được. Mỗi ngày sử dụng 2 lần, mỗi lần uống 30 - 40ml để trị đau mỏi xương khớp

Bài thuốc trị mụn nhọt ngoài da: Chuẩn bị một ít lá nhàu tươi. Sau đó, bạn rửa sạch lá nhàu, để ráo nước rồi giã nát, đắp lên các nốt mụn nhọt. Bạn cứ thực hiện lặp lại cho tới khi nhọt vỡ, da liền lại là được

Bài thuốc trị đau lưng do thận yếu: Chuẩn bị 12g rễ nhàu, 12g ngũ trảo, 8g rau ngót, 8g rễ ngà voi, 8g tầm gửi cây dâu (tang ký sinh), 8g đậu săng, 8g cối xay, 8g dây gùi, 8g ngó bần. Sau đó, bạn đem rửa sạch tất cả các dược liệu trên, cho vào niêu sắc với 500ml với lửa nhỏ tới khi còn 250ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 125ml, nên uống thuốc khi còn nóng;

Bài thuốc trị rối loạn kinh nguyệt ở người bị cao huyết áp: Chuẩn bị 20g quả nhàu, 20g ích mẫu, 12g hương phụ tẩm giấm sao, 6g cam thảo dây. Sau đó, bạn đem rửa sạch các dược liệu trên, sắc thuốc uống 2 - 3 lần/ngày. Mỗi ngày uống 1 thang thuốc cho tới khi khỏi bệnh;

Bài thuốc trị cao huyết áp, mất ngủ, suy nhược thần kinh: Chuẩn bị 24g rễ nhàu, 12g thảo quyết minh (hạt muồng) sao thơm, 3 lát gừng củ, 6g vỏ bưởi, 8g thổ phục linh, 8g rau má. Sau đó, bạn cho các vị thuốc vào niêu, sắc với 500ml nước cho tới khi còn 250ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 125ml, nên uống thuốc khi còn nóng;

Bài thuốc trị cảm sốt, tiêu chảy: Chuẩn bị 3 - 6 lá nhàu tươi. Sau đó, bạn đem rửa sạch lá nhàu, sắc với 500ml nước cho tới khi còn lại 200ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 100ml. Cần uống thuốc liên tục 2 - 5 ngày;

Bài thuốc chữa lỵ: Chuẩn bị 3 - 5 quả nhàu. Sau đó, bạn đem nướng chín quả nhàu rồi ăn trực tiếp là được. Hoặc bạn có thể lấy 10 - 12g lá nhàu, đem sắc uống. Ngoài ra, bạn có thể phối hợp với 10g cỏ sữa để tăng hiệu quả điều trị kiết lỵ;

Bài thuốc chữa sốt cao, đi ngoài, lỵ, giúp bồi bổ sức khỏe: Chuẩn bị 8 - 10g rễ nhàu. Sau đó, bạn đem rễ nhàu đi sắc với 500ml nước, chia uống 2 lần/ngày;

Bài thuốc trị đau nửa đầu, nhức đầu kinh niên: Chuẩn bị 24g rễ nhàu, 12g rau má, 12g cối xay, 12g hạt muồng trâu, 8g củ gấu (sao tẩm). Sau đó, bạn cho các vị thuốc trên vào niêu, sắc với 500ml nước cho tới khi còn 250ml nước thuốc thì ngừng. Ngày uống thuốc 2 lần, mỗi lần 125ml, nên uống thuốc khi còn ấm;

Bài thuốc trị đau nhức do bệnh phong thấp: Chuẩn bị 20g rễ nhàu, 20g dây đau xương, 20g rễ cỏ xước, 20g thổ phục linh, 6g cam thảo dây. Sau đó, bạn sắc uống ngày 1 thang, chia làm 2 - 3 lần uống/ngày;

Bài thuốc trị mất ngủ, đau đầu, cao huyết áp: Chuẩn bị 20 - 30g rễ nhàu thái lát phơi khô, 12 - 16g sinh địa, 12 - 16g ngưu tất, 12 - 16g hoa hòe. Sau đó, bạn đem các nguyên liệu trên rửa sạch, sắc thuốc, chia thành nhiều lần uống trong ngày;

Bài thuốc trị mất ngủ, chóng mặt và đau đầu do huyết ứ: Chuẩn bị 50g rễ nhàu, 20g ngưu tất, 15g thảo quyết minh. Sau đó, bạn chỉ cần sắc uống 1 thang/ngày là được

Bài thuốc chữa nhức mỏi xương khớp do thay đổi thời tiết: Chuẩn bị 40g rễ nhàu, 500g đường cát trắng, 40g vòi voi, 10g quả ô môi, 30g đỗ trọng, 2 lít rượu trắng, 20g nghệ đen, 20g nghệ vàng, 20g trần bì, 20g thiên niên kiện, 20g tầm gửi cây dâu, 20g quế nhục. Sau đó, bạn rửa sạch các dược liệu, đem ngâm với rượu trong vòng 7 ngày rồi lọc bã. Tiếp tục dùng rượu pha với 1 lít nước đường. Khi dùng, mỗi ngày bạn uống 2 lần, mỗi lần 30ml. Nên áp dụng bài thuốc trong vòng 3 - 5 ngày.

Bài thuốc chữa tụ máu, bầm tím do chấn thương: Chuẩn bị 12g trái nhàu non (khoảng 3 quả). Sau đó, bạn đem trái nhàu sắc với nước uống 3 lần/ngày, dùng trước bữa ăn. Hoặc bạn dùng 10g rễ mía dò, 10g củ tầm sét, đem phơi khô, sắc uống 3 lần/ngày, uống trước bữa ăn. Nên uống 5 - 10 thang cho tới khi hết các triệu chứng;

Bài thuốc chữa trầm cảm, căng thẳng và chấn thương: Chuẩn bị vài quả nhàu tươi. Sau đó, bạn đem quả nhàu ép lấy nước, uống khi bụng đói là được.

Bài thuốc từ cây nhàu

Lưu ý khi sử dụng cây nhàu

Mặc dù cây nhàu mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, nhưng cần lưu ý một số điều sau:

Nhàu tươi và nước ép từ quả nhàu không độc nên bệnh nhân có thể sử dụng với lượng lớn. Thường xuyên uống nước ép nhàu kích thích cơ thể tiết ra endorphin - hormone giúp thư giãn não bộ, mang lại cảm giác tích cực, giảm stress và điều hòa huyết áp.

Nếu dùng với liều cao, nước ép từ quả nhàu còn hỗ trợ cai nghiện ma túy, rượu và thuốc lá. Tuy nhiên, để được hướng dẫn cụ thể thì bạn nên trao đổi với bác sĩ chuyên khoa.

Hiện chưa có thông tin ghi nhận về tác dụng phụ nếu dùng quả nhàu và nước ép nhàu với liều cao. Tuy nhiên, các chuyên gia khuyến áo bạn chỉ nên dùng với liều lượng sau:

Người trẻ, thể trạng khỏe mạnh: Sử dụng 30ml/ngày;

Người mới phẫu thuật hoặc đang bị chấn thương: Sử dụng 180 - 240ml/ngày trong ngày đầu tiên, sau đó duy trì với liều lượng 90 - 120ml/ngày;

Người cao tuổi cần bồi bổ sức khỏe: Sử dụng 60ml/ngày, chia uống 2 lần vào sáng và tối;

Người dùng nước ép nhàu để trị bệnh: Sử dụng 160ml/ngày trong tháng đầu, sau đó có thể tùy chỉnh liều lượng cho phù hợp;

Người mắc bệnh tiểu đường, ung thư: Sử dụng 180 - 240ml/ngày;

Người mắc bệnh đe dọa trực tiếp tới tính mạng: Sử dụng 480 - 600ml/ngày;

Không dùng cây nhàu cho những người có huyết áp thấp và nên hỏi ý kiến bác sĩ nếu bạn đang dùng thuốc hạ áp.

Không dùng cho phụ nữ đang mang thai vì nhàu có tác dụng thông kinh hoạt huyết.

Thận trọng khi dùng nước ép nhàu và các bài thuốc có dược liệu là nhàu cho bệnh nhân viêm thận.

Cây nhàu là một loại thảo dược quý giá trong y học cổ truyền với nhiều công dụng nổi bật. Từ việc tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ tiêu hóa, chống viêm, giảm đau đến hỗ trợ sức khỏe tim mạch, cây nhàu xứng đáng được biết đến và áp dụng trong cuộc sống hàng ngày. Hãy tìm hiểu và sử dụng cây nhàu một cách hợp lý để tận dụng tối đa những lợi ích mà nó mang lại cho sức khỏe của bạn.