Tuệ Tĩnh - Ba giá trị của một nhân cách lớn

Dù thông tin về cuộc đời của Tuệ Tĩnh (Nguyễn Bá Tĩnh - 1330-?) còn rất ít ỏi nhưng danh tiếng Tuệ Tĩnh là một thiền sư, một y sư, một ông tổ của ngành dược Việt Nam, một ông Thánh thuốc Nam, một nghề mở đầu cho nền y học Việt Nam thì hầu như ai ai cũng biết.
Chi hội Nam Y Tuệ Tĩnh Đường tổ chức phát quà cho người dân có hoàn cảnh khó khăn nhân dịp lễ Giáng sinh Một số vấn đề về thân thế và sự nghiệp đại Danh y Thiền sư Tuệ Tĩnh
Tuệ Tĩnh - Ba giá trị của một nhân cách lớn
Chân dung Thiền sư Tuệ Tĩnh. (Nguồn: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia)

Bài viết này, chúng tôi muốn tìm hiểu kỹ hơn về mấy giá trị góp phần làm nên nhân cách Tuệ Tĩnh mà chúng tôi nghĩ rằng xứng đáng để có thể khẳng định ông là một Danh nhân văn hóa lớn trong dòng văn hóa Việt, xứng đáng được thế giới công nhận như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Chu Văn An, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Đình Chiểu, Hồ Chí Minh…

Những giá trị đó là:

Tuệ Tĩnh - một thầy thuốc Việt - thuần Việt

Tuệ Tĩnh quê ở làng Nghĩa Phú, tổng Văn Thai huyện Cẩm Giàng, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay là thôn Nghĩa Phú, xã Cẩm Vũ, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương). Ông có tên hiệu là Tráng Tử Vô Dật. Mồ côi mẹ lúc 6 tuổi Nguyễn Bá Tĩnh được các nhà sư chùa Hải Triều (Hải Dương) và chùa Giao Thủy (Nam Định) nuôi cho ăn học. Năm 22 tuổi ông đậu Thái học sinh (đệ nhị giáp tiến sĩ) dưới triều vua Trần Dụ Tông nhưng không ra làm quan mà ở lại chùa đi tu, lấy pháp hiệu là Tuệ Tĩnh. Những ngày đi tu cũng là thời gian ông học thuốc, làm thuốc chữa bệnh cho người.

Tuệ Tĩnh chăm chú nghề thuốc, trồng cây thuốc, sưu tầm kinh nghiệm chữa bệnh trong dân gian, huấn luyện y học cho các tăng đồ. Ông đã tổng hợp y dược dân tộc cổ truyền trong bộ sách có giá trị là Nam dược thần hiệu chia làm 10 khoa. Đặc biệt, ông có bộ Hồng nghĩa giác tư y thư (2 quyển) biên soạn bằng quốc âm, trong đó có bản thảo 500 vị thuốc nam viết bằng thơ Nôm Đường luật và bài “Phú thuốc Nam” 630 vị cũng bằng chữ Nôm. Có tài liệu cho biết, trong 30 năm hoạt động ở nông thôn, Tuệ Tĩnh đã xây dựng 24 ngôi chùa vừa là nơi truyền bá đạo Phật vừa là nơi làm y xá chữa bệnh.

Triết lý chữa bệnh của Tuệ Tĩnh là dùng Nam dược trị Nam nhân là một triết lý tuyệt đối đúng và đến ngày nay vẫn rất phù hợp khi ngành y đưa ra câu khẩu hiệu kết hợp Đông - Tây y.

Tuệ Tĩnh - một nhà văn Việt Nam

Lâu nay người ta khẳng định Tuệ Tĩnh là ông Thánh thuốc Nam, danh tiếng Tuệ Tĩnh không chỉ được biết đến ở Việt Nam, mà tiếng tăm ông đã đồn khắp Trung Quốc thời đó và còn được vua nhà Minh phong là Đại Y Thiền Sư, được mời vào Thái y viện, chức Y tư cửu phẩm khi chữa cho vợ vua Minh khỏi bệnh sản hậu mà các thầy thuốc Trung Hoa bó tay! Ít ai cho rằng Tuệ Tĩnh còn là một nhà văn Việt Nam. Nhưng thực tế thì Tuệ Tĩnh xứng đáng được khẳng định là một nhà văn Việt Nam của 700 năm trước.

Ông là nhà văn Việt Nam trước hết là bởi các trước tác của ông, rất nhiều tác phẩm được viết bằng chữ Nôm. Chúng ta biết, ở thế kỷ 14 chữ Hán đang rất được sùng thịnh, chữ Nôm nhiều khi bị xem là “nôm na mách qué”, thế mà các bản thảo của Tuệ Tĩnh như bộ Hồng nghĩa giác tư y thư được biên soạn bằng quốc âm, trong đó 500 vị thuốc Nam được viết bằng thơ Nôm hoặc Đường. Rồi bài Phú thuốc Nam 630 vị cũng bằng thơ Nôm.

Xin ghi vài dẫn chứng:

* Thang Đại hoàng gia vị:

Chủ táo phiền thấu thủy bất an

Thượng tiêu ứ huyết gian nan

Nuốt nước không xuống, xảy nên vậy là

Hoặc: * Thang Sài hồ bách hợp:

Chủ bệnh mới khỏi hay trầm hôn

Thất tình nói sảng bồn chồn

Bách hợp lao phục lẹ khôn dùng làm

Hoặc: * Thang Xung hòa khương hoạt:

Chữa xuân hè thu tiết phát đau

Ba đông xung đột bấy lâu

Khí nhiều sức mạnh chẳng âu việc vàn

Sang xuân phát bệnh chẳng an

Bởi xưa mao thuở đông hàn thiên phong

Nhức đầu rét dữ thiên ban

Mồ hôi không có hợp tan mà dùng,v.v.

Đây là những hướng dẫn đơn giản, dễ hiểu khi dùng một vài thang thuốc như đại hoàng, sài hồ hoặc gừng với một số chứng bệnh cụ thể.

Còn rất nhiều câu thơ Nôm diễn giải cách chữa các bệnh khác nữa. Ở đây chúng tôi chỉ muốn đưa ra vài dẫn chứng để chứng minh tác giả đã dùng văn để diễn đạt một cách giản dị nhất, bằng một ngôn ngữ thuần Việt (phù hợp với hoàn cảnh lịch sử thời đó) nhằm tác động nhanh và chính xác đến đối tượng tiếp nhận. Văn chương như vậy rõ ràng đã đi sâu vào lòng người. Và như thế Tuệ Tĩnh đúng là một nhà văn Việt Nam, một nhà văn thuần Việt.

Tuệ Tĩnh - một người Việt bị đày ải, xa quê hương vẫn thiết tha hướng về quê hương, Tổ quốc Việt Nam

Năm 55 tuổi (1385) danh tiếng Tuệ Tĩnh được nhà Minh biết đến vì thế ông bị đi cống ở Trung Quốc. Đấy là dưới triều vua Trần Dụ Tông. Thời này nhà Trần đã sa sút đánh mất hào khí Đông A và bị bọn lộng thần thao túng nên việc Tuệ Tĩnh phải phục vụ ngoại bang là không thể tránh được. Huống chi việc trị bệnh cứu người thì một thầy thuốc y đức cao vọng như Tuệ Tĩnh làm sao có thể chối từ.

Ông đã chữa khỏi bệnh cho vợ vua Minh và cái tài năng ấy Trung Quốc làm sao lại có thể dại dột để trả về bản quán?! Ông đương nhiên phải ở lại để phục vụ thiên triều! Và đó là những năm tháng bị giam lỏng cho đến hết đời! Cũng từ thời điểm này vị thần y Việt Nam đã hoàn toàn bị quên lãng. Xin nhớ lại về lịch sử từ sau Trần Dụ Tông xã hội Việt Nam đầy biến động, đầy loạn lạc.

Tiếp theo đó là đội quân Minh do Trương Phụ xâm chiếm nước ta… Nước còn bị mất, làm sao một cá nhân như Tuệ Tĩnh ở xa nước trong không gian bị đối phương quản thúc thì còn ai để ý! Tuệ Tĩnh chỉ còn ôm một nỗi nhớ quê cô đơn và không ai biết ông chết vào năm tháng nào! Chỉ biết rằng, trước khi chết, ông có nhắn lại một câu “Ngày sau có ai người nước Nam qua đây xin đưa hài cốt tôi về với!”. Thật là một lời nhắn gửi đau buốt gan ruột!

Nhưng lời nhắn gửi này cũng phải mất gần 300 năm sau, ông Nguyễn Danh Nho (Sầm Hiên 1638-1699) người xã Nghĩa Phú, huyện Cẩm Giàng - cùng quê với Tuệ Tĩnh, trong đoàn sứ giả Việt Nam sang giao hảo với nhà Thanh mới ghé thăm được mộ Tuệ Tĩnh và cho in dập bia mộ Tuệ Tĩnh đem về Việt Nam lập đền thờ. Đó là Đền Bia ở Văn Thai với câu đối:

Hoàng giáp phương danh đằng Bắc địa

Thánh sư diệu dược trấn Nam bang

(Thi đậu Hoàng giáp tiếng lừng Trung Quốc

Chữa bệnh thần diệu tài quán Nam Bang)

Tuệ Tĩnh là thầy thuốc Việt Nam, là nhà văn Việt Nam, nổi tiếng ở cả Việt Nam và Trung Quốc, chết ở Trung Hoa không có cơ hội cuối cùng nhìn lại mảnh đất quê hương nhưng một lòng một dạ gắn với quê hương. Tâm hồn của ông là tâm hồn Việt. Tài năng của ông là một tài năng Việt.

Tuệ Tĩnh đã được thờ ở Y miếu Thăng Long, ông được dựng tượng, được đặt tên đường ở nhiều thành phố như Hà Nội, Hải Dương, Huế (Thừa Thiên Huế), Hải Phòng, TP Hồ Chí Minh,v.v. Nhưng chúng tôi nghĩ, cốt cách của ông, ảnh hưởng của ông, những giá trị y dược mà ông để lại cho hậu thế cần phải được phát huy, cần phải được lan tỏa trong một không gian rộng hơn nữa. Thánh thuốc Nam Việt Nam, danh sư Tuệ Tĩnh, Nguyễn Bá Tĩnh xứng đáng được xem là một vĩ nhân văn hóa tầm quốc tế. Ba giá trị trên đây là ba giá trị của một nhân cách lớn.

Hà Nội tháng 2-2023

Nguồn:Tuệ Tĩnh - Ba giá trị của một nhân cách lớn

Hoàng Khôi
nhandan.vn

Tin liên quan

Bà Giàng Thị Dung giữ chức vụ Bí thư Thành ủy Lào Cai

Bà Giàng Thị Dung giữ chức vụ Bí thư Thành ủy Lào Cai

Ngày 07/02/2025, Thành ủy Lào Cai tổ chức Hội nghị công bố Quyết định của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về công tác cán bộ.
Dự báo thời tiết ngày 8/2/2025: Hà Nội rét buốt, thấp nhất 9 độ C

Dự báo thời tiết ngày 8/2/2025: Hà Nội rét buốt, thấp nhất 9 độ C

Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia vừa đưa ra thông tin dự báo thời tiết ngày 8/2/2025 tại Hà Nội và các khu vực khác trên cả nước.
Kinh nghiệm chẩn đoán chứng Đởm thạch (Sỏi mật) dưới góc nhìn Y học hiện đại

Kinh nghiệm chẩn đoán chứng Đởm thạch (Sỏi mật) dưới góc nhìn Y học hiện đại

(SKV) - Sỏi mật là cách gọi tắt của bệnh lý sỏi tồn tại trong hệ thống đường mật, gây ra cơn đau gan mật, vàng da, khi gây biến chứng thường nguy hiểm đến tính mạng.

Cùng chuyên mục

Sâm Bố Chính - giống sâm quý của tỉnh Quảng Bình

Sâm Bố Chính - giống sâm quý của tỉnh Quảng Bình

Sâm Bố Chính có tên khoa học là Abelmoschus sagittifolium, được phát hiện đầu tiên ở Châu Bố Chính (nay là huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) cách đây khoảng 300 năm trước. Giống sâm quý này có tên gọi theo địa danh là Sâm Bố Chính. Đây là một trong những sản vật của người dân vùng châu Bố Chính ngày xưa cung tiến vua nên còn được gọi là Sâm Tiến Vua.
Rau sâm đất - Giá trị với sức khỏe có thể bạn chưa biết

Rau sâm đất - Giá trị với sức khỏe có thể bạn chưa biết

Cây sâm đất còn được gọi với các tên khác như sâm mồng tơi, sâm thổ Cao Ly, đông dương sâm, sâm thảo, giả nhân sâm... Nó có tên khoa học là Talinum fruticosum, thuộc họ rau sam, nhưng với công dụng và lợi ích mang lại cho sức khỏe mà cây này được dân gian đặt tên là sâm đất.
Tắm lá mùi già: Phong tục ngày tất niên và tác dụng đối với sức khỏe

Tắm lá mùi già: Phong tục ngày tất niên và tác dụng đối với sức khỏe

Theo quan niệm xưa, phong tục tắm lá mùi vào ngày cuối năm là để xua tan những điều xui xẻo, không vui trong năm cũ để sẵn sàng đón một năm mới tốt đẹp hơn. Ngoài ý nghĩa tinh thần, việc tắm lá mùi già còn rất có lợi cho sức khỏe.
Một số bài thuốc cổ truyền giúp phòng bệnh trong dịp Tết

Một số bài thuốc cổ truyền giúp phòng bệnh trong dịp Tết

Tết Nguyên đán là dịp đoàn tụ gia đình, bạn bè, và thời gian cho những bữa tiệc thịnh soạn, những chuyến đi chơi sau 1 năm làm việc vất vả. Vì vậy, chế độ ăn uống và sinh hoạt của nhiều gia đình có sự thay đổi, có thể ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe.
Hội Nam y Việt Nam: Tiếp tục đẩy mạnh kế thừa, phát huy tri thức y dược của Y Tổ Thiền sư Tuệ Tĩnh

Hội Nam y Việt Nam: Tiếp tục đẩy mạnh kế thừa, phát huy tri thức y dược của Y Tổ Thiền sư Tuệ Tĩnh

Dân tộc Việt Nam đã trải qua hàng ngàn năm lịch sử, nhân dân Việt Nam đã tích lũy được một bề dày tri thức và nhiều kinh nghiệm trong cuộc sống hàng ngày; trong đó có những tri thức và kinh nghiệm về chăm sóc bảo vệ sức khỏe phát triển giống nòi.
Điểm danh các loại thảo dược giúp mắt sáng, tăng cường thị lực

Điểm danh các loại thảo dược giúp mắt sáng, tăng cường thị lực

Ngày nay, cùng với sự phát triển của thời đại, việc tiếp xúc nhiều với máy tính, điện thoại sẽ khiến đôi mắt bị "quá tải", gia tăng các bệnh về mắt. Để bảo vệ "cửa sổ tâm hồn" và cải thiện thị lực, cùng tham khảo một số loại thảo dược sau.

Các tin khác

Hội Nam Y Việt Nam: Tiếp tục phát triển vững mạnh, đóng góp tích cực vào sự nghiệp bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Hội Nam Y Việt Nam: Tiếp tục phát triển vững mạnh, đóng góp tích cực vào sự nghiệp bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Năm 2024 là một dấu mốc quan trọng trong hành trình phát triển của Hội Nam Y Việt Nam, với nhiều thành tựu đáng tự hào trong việc kết nối hội viên, đào tạo chuyên môn và thực hiện các hoạt động xã hội ý nghĩa. Bước sang năm 2025, Hội tiếp tục đặt ra những mục tiêu nhằm mở rộng quy mô hoạt động và nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Những phương hướng mới không chỉ khẳng định vai trò của Nam Y trong ngành y học cổ truyền mà còn mở ra cơ hội hợp tác và phát triển.
Một số vị thuốc đông y nên dùng khi bị thiếu máu

Một số vị thuốc đông y nên dùng khi bị thiếu máu

Y học cổ truyền có nhiều vị thuốc bổ huyết, lưu thông máu. Cùng khám phá những vị thuốc này để có sự lựa chọn phù hợp với tình trạng sức khỏe của mỗi người.
Chữa trị chứng Thạch lâm (sỏi đường niệu) dưới góc nhìn Y học hiện đại

Chữa trị chứng Thạch lâm (sỏi đường niệu) dưới góc nhìn Y học hiện đại

(SKV) - Bệnh sỏi đường tiết niệu được mô tả trong chứng Thạch lâm của Y học cổ truyền (YHCT). Trong dân gian lưu truyền nhiều phương pháp chữa trị và đa số là bệnh điển hình bằng các triệu chứng đái ra sỏi, cơn đau bão thận và tiểu máu. Các bài thuốc chủ yếu nhằm theo cơ chế giãn cơ trơn đường niệu, lợi tiểu tăng áp lực dòng chảy và điều chỉnh pH. Thực tế những tác dụng này chỉ với phù hợp phương pháp tống sỏi thuôn (tròn, nhẵn, đường kính dưới 7mm) nhưng người bệnh luôn tự cảm nhận sỏi to đến hàng cm theo mức độ cơn đau bão thận và vai trò điều chỉnh pH có sự nhầm lẫn.
Sóng sinh học tế bào gốc và giả thuyết mới về cơ chế tác dụng của huyệt

Sóng sinh học tế bào gốc và giả thuyết mới về cơ chế tác dụng của huyệt

(SKV) - Theo tổ chức Y tế thế giới WHO công bố trong “Báo cáo danh mục châm cứu bấm huyệt tiêu chuẩn quốc tế năm 1991” với 361 huyệt đạo truyền thống trên cơ thể người có tác dụng thực tế trong chẩn đoán, chữa trị và phòng ngừa bệnh tật dù không có cơ sở giải phẫu chứng minh. Huyệt có tác dụng theo cơ chế nào luôn là câu hỏi y học cần được giải thích rõ ràng hơn thuyết thần kinh thể dịch vẫn bị hạn chế. Một giả thuyết mới đang nhận được nhiều sự đồng tình của nhiều nhà khoa học Y học hiện đại (YHHĐ) lẫn Y học cổ truyền (YHCT): nguồn phát xung phản xạ không dây tại các tế bào gốc (huyệt Nguyên) tới các cơ quan đích thực hiện chức năng bị bệnh (tế bào không đảm bảo chức năng) thông qua sự kích hoạt truyền tin (huyệt ngũ du, huỳnh…).
Tác dụng của mật ong theo Đông y

Tác dụng của mật ong theo Đông y

Mật ong là thực phẩm "đa năng" với nhiều giá trị dinh dưỡng, đồng thời là một vị thuốc tốt cho sức khỏe. Cùng tìm hiểu công dụng và cách sử dụng mật ong theo y học cổ truyền.
Một số vị thuốc dân gian hỗ trợ điều trị mất ngủ

Một số vị thuốc dân gian hỗ trợ điều trị mất ngủ

Sử dụng cây thuốc dân gian là giải pháp an toàn, lành tính được nhiều người lựa chọn để điều trị chứng mất ngủ.
Vị thuốc quý từ quả phật thủ

Vị thuốc quý từ quả phật thủ

Phật thủ là loại quả có hình dáng độc lạ, thường được dùng để dâng lên ban thờ với ý nghĩa tâm linh. Không những thế, loại quả này còn là vị thuốc hỗ trợ tiêu hóa, đau bụng, viêm amidan...
Những loại thảo dược giúp phòng chống cảm cúm hiệu quả

Những loại thảo dược giúp phòng chống cảm cúm hiệu quả

Thời tiết lạnh và ô nhiễm không khí là điều kiện cho các loại virus cũng như tình trạng cảm cúm tăng mạnh. Để phòng ngừa, bạn nên tăng cường sử dụng các loại thảo dược, vừa an toàn, lành tính lại khá hiệu quả.
[E-Magazine] Nghệ - Vị thuốc tự nhiên với nhiều công dụng

[E-Magazine] Nghệ - Vị thuốc tự nhiên với nhiều công dụng

Nghệ là một loại gia vị tự nhiên quen thuộc trong căn bếp của mọi nhà. Không những thế, củ nghệ còn là một phương thuốc cổ truyền quý, có nhiều công dụng với sức khỏe như kháng viêm, phòng cảm cúm, hỗ trợ hệ tiêu hóa...
Quy định về điều trị ban ngày bằng y học cổ truyền tại bệnh viện

Quy định về điều trị ban ngày bằng y học cổ truyền tại bệnh viện

Mới đây, Bộ Y tế ban hành thông tư số 56/2024/TT-BYT ngày 31/12/2024 quy định về điều trị ban ngày bằng y học cổ truyền tại bệnh viện.
Xem thêm
Thư chúc mừng năm mới - Xuân Ất Tỵ 2025 của Chủ tịch Hội Nam Y Việt Nam

Thư chúc mừng năm mới - Xuân Ất Tỵ 2025 của Chủ tịch Hội Nam Y Việt Nam

TTND.GS.TS Trương Việt Bình - Chủ tịch Hội Nam Y Việt Nam đã gửi thư chúc mừng tới toàn thể hội viên, các nhà quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp đối tác và bạn đọc Tạp chí Sức Khỏe Việt.
Hội Nam y Việt Nam tổng kết công tác hoạt động năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 - khu vực phía Nam

Hội Nam y Việt Nam tổng kết công tác hoạt động năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 - khu vực phía Nam

SKV - Sáng 18/01, Hội nghị tổng kết hoạt động năm 2024 và triển khai kế hoạch công tác năm 2025 (khu vực phía Nam) của Hội Nam y Việt Nam đã được tổ chức long trọng tại Hội trường Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ (Quận 3, TP.HCM).
Hội Nam Y Việt Nam: Tiếp tục phát triển vững mạnh, đóng góp tích cực vào sự nghiệp bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Hội Nam Y Việt Nam: Tiếp tục phát triển vững mạnh, đóng góp tích cực vào sự nghiệp bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Năm 2024 là một dấu mốc quan trọng trong hành trình phát triển của Hội Nam Y Việt Nam, với nhiều thành tựu đáng tự hào trong việc kết nối hội viên, đào tạo chuyên môn và thực hiện các hoạt động xã hội ý nghĩa. Bước sang năm 2025, Hội tiếp tục đặt ra những mục tiêu nhằm mở rộng quy mô hoạt động và nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Những phương hướng mới không chỉ khẳng định vai trò của Nam Y trong ngành y học cổ truyền mà còn mở ra cơ hội hợp tác và phát triển.
Ninh Thuận: Hội Nam y Việt Nam Công bố quyết định thành lập Chi hội Nam y Ninh Thuận

Ninh Thuận: Hội Nam y Việt Nam Công bố quyết định thành lập Chi hội Nam y Ninh Thuận

Sáng 12/01, Hội Nam y Việt Nam đã tổ chức Lễ công bố quyết định thành lập Chi hội Nam y Ninh Thuận và Đại hội lần thứ nhất Chi hội Nam y Ninh Thuận, nhiệm kỳ 2024-2029.
Sóc Trăng: Đại hội Chi hội Nam Y tỉnh Sóc Trăng  lần thứ II, nhiệm kỳ 2025-2030

Sóc Trăng: Đại hội Chi hội Nam Y tỉnh Sóc Trăng lần thứ II, nhiệm kỳ 2025-2030

Sáng ngày 08/01/2025, tại Thành phố Sóc Trăng tỉnh Sóc Trăng, Chi Hội Nam Y tỉnh Sóc Trăng đã long trọng tổ chức Đại hội Chi hội Nam Y tỉnh Sóc Trăng lần thứ II, nhiệm kỳ 2025-2030.
Phiên bản di động