Ý dĩ - “Ngọc mạch” trong kho tàng dược liệu cổ truyền

1. Giới thiệu chung về hạt ý dĩ

Ý dĩ là loại hạt có giá trị dinh dưỡng cao và là vị thuốc quý trong y học cổ truyền.

Ý dĩ, còn gọi là bo bo hay cườm gạo, là hạt của cây Coix lacryma-jobi L., thuộc họ Hòa thảo. Loại cây này thường mọc hoang hoặc được trồng ở nhiều vùng trung du, miền núi nước ta. Hạt ý dĩ có dạng bầu tròn, vỏ cứng màu trắng ngà, bên trong chứa nhân bột trắng mịn.

Theo nghiên cứu hiện đại, ý dĩ giàu tinh bột, protein, lipid, vitamin nhóm B, cùng các khoáng chất như canxi, sắt, kẽm, photpho. Không chỉ là nguyên liệu cho các món cháo, chè hay bột ngũ cốc, ý dĩ từ lâu đã được dùng như một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, có tác dụng kiện tỳ, lợi thấp, thanh nhiệt, trừ thấp nhiệt và dưỡng nhan.

2. Công dụng của ý dĩ theo y học cổ truyền

Theo Đông y, ý dĩ có vị ngọt, nhạt, tính hơi hàn, quy vào kinh tỳ, vị và phế. Tác dụng chính là kiện tỳ ích vị, lợi thủy thẩm thấp, thanh nhiệt bài độc, tiêu thũng và cường gân cốt.

Dưới đây là các công dụng cụ thể, được ghi nhận trong các sách y học cổ:

Kiện tỳ, ích vị - hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường hấp thu

Ý dĩ giúp củng cố chức năng tỳ vị - cơ quan tiêu hóa trung tâm trong Đông y. Người có biểu hiện ăn uống kém, đầy bụng, tiêu hóa chậm, phân lỏng có thể dùng ý dĩ thường xuyên để cải thiện. Tác dụng này xuất phát từ khả năng “hóa thấp” - giúp cơ thể loại bỏ ẩm thấp ứ đọng, từ đó tăng cảm giác ngon miệng, giảm mệt mỏi và tiêu trướng.

Lợi thủy, tiêu phù - giảm sưng nề, lợi tiểu nhẹ

Ý dĩ có khả năng thẩm thấp, giúp loại bỏ nước dư thừa khỏi cơ thể, nhờ vậy thường được dùng trong các chứng phù nhẹ, tiểu ít, tiểu buốt, viêm đường tiết niệu hoặc sỏi nhỏ. Công dụng này giúp cơ thể thanh thoát, nhẹ nhõm và cân bằng dịch thể bên trong.

Trong y học cổ truyền, có tác dụng kiện tỳ, lợi thấp, thanh nhiệt, trừ thấp nhiệt và dưỡng nhan.

Thanh nhiệt, bài độc - làm mát cơ thể, hỗ trợ da sáng mịn

Nhờ tính hơi hàn và vị ngọt nhạt, ý dĩ giúp làm mát gan, thanh lọc cơ thể, thường được sử dụng trong các trường hợp mụn nhọt, viêm da, chàm, nóng trong người. Đặc biệt, dùng ý dĩ lâu dài giúp làm sáng da, giảm viêm, chống oxy hóa, hỗ trợ tốt cho phụ nữ muốn dưỡng nhan từ bên trong.

Tiêu thũng, giảm đau, mạnh gân cốt

Ý dĩ có tác dụng giảm sưng, giảm đau, thường được dùng trong các chứng phong thấp, đau nhức khớp, mỏi lưng, tê bì tay chân. Những người lớn tuổi hoặc lao động nặng dùng ý dĩ thường xuyên giúp tăng sức bền cơ thể, giảm mỏi mệt.

Bổ dưỡng, tăng sức đề kháng

Ý dĩ chứa lượng protein thực vật và vitamin nhóm B cao, có thể giúp phục hồi cơ thể suy nhược, tăng miễn dịch, chống mệt mỏi. Trong dưỡng sinh cổ truyền, ý dĩ được xem như vị thuốc “dưỡng khí huyết”, giúp thân thể khỏe mạnh, da sáng, tinh thần an hòa.

3. Một số bài thuốc dân gian từ ý dĩ

Chữa tiêu hóa kém, đầy bụng, ăn không ngon

Thành phần: Ý dĩ 30g, bạch truật 12g, phục linh 10g, cam thảo 6g.

Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần.

Công dụng: Giúp kiện tỳ, tiêu thấp, hỗ trợ tiêu hóa và giảm cảm giác đầy bụng.

Chữa phù nề, tiểu ít, viêm tiết niệu nhẹ

Thành phần: Ý dĩ 30g, râu ngô 20g, mã đề 12g.

Cách dùng: Sắc uống 2 lần/ngày.

Công dụng: Lợi tiểu, tiêu phù, làm mát đường tiểu.

Ý dĩ được xem như vị thuốc “dưỡng khí huyết”.

Thanh nhiệt, làm đẹp da, giảm mụn

Thành phần: Ý dĩ 20g, đậu xanh 20g, lá sen 10g, cam thảo 6g.

Cách dùng: Sắc nước uống thay trà hoặc nấu cháo.

Công dụng: Giúp thanh nhiệt, giải độc, làm sáng da, giảm viêm mụn.

Giảm đau nhức xương khớp, phong thấp

Thành phần: Ý dĩ 40g, đậu đỏ 20g, ngải cứu 12g, gạo tẻ 50g.

Cách dùng: Nấu cháo, ăn ngày 1 bữa trong 1-2 tuần.

Công dụng: Trừ thấp, giảm viêm, giảm đau khớp, hỗ trợ lưu thông khí huyết.

Bồi bổ, phục hồi cơ thể sau sinh

Thành phần: Ý dĩ 30g, gạo nếp 30g, đậu xanh 20g.

Cách dùng: Nấu cháo ăn buổi sáng.

Công dụng: Giúp tiêu phù, lợi sữa, bổ khí huyết, làm mát máu và phục hồi sức khỏe sau sinh.

Hỗ trợ giảm cân, thanh lọc cơ thể

Thành phần: Ý dĩ 20g, hạt sen 10g, táo đỏ 5 quả.

Cách dùng: Hầm nhừ, ăn thay bữa nhẹ.

Công dụng: Giảm mỡ, lợi tiểu nhẹ, tăng chuyển hóa và làm sáng da.

Lưu ý

- Người có tỳ vị hư hàn (hay lạnh bụng, tiêu chảy) nên rang vàng ý dĩ trước khi dùng.

- Phụ nữ có thai 3 tháng đầu nên hạn chế dùng lượng lớn.

- Không nên lạm dụng quá 60g/ngày để tránh ảnh hưởng tiêu hóa.