Cách sử dụng cây đước trong các bài thuốc chữa bệnh

Đặc điểm của cây đước

Cây đước trong dân gian còn được gọi với nhiều cái tên khác nhau như Vẹt, Đước bợp, Đước xanh, Sú..., tên khoa học của cây đước là Rhizophora apiculata Blume, thuộc họ: Rhizophoraceae.

Thân cây đước to, cao 10 – 20m. Đước có rất nhiều rễ chống dài, trên rễ có lỗ bì, cành cây sần sùi vặn vẹo. Lá cây đước mọc đối, dáng lá có hình mác, dài khoảng 7 - 13cm, rộng khoảng 4 - 6cm, gốc hình nêm, đầu gần tròn hoặc tù. Gân chính của lá đước lõm xuống ở mặt trên và hằn rõ ở mặt dưới, có những chấm đen nhỏ, cuống lá đước khá mập và dài khoảng 1 – 3cm, lá kèm thường rụng sớm.

Cụm hoa đước mọc ở kẽ lá thành xim, phân nhánh nhiều, có lá bắc hình tam giác. Hoa đước màu vàng kèm theo 2 lá bắc con, dài, tràng có 4 phiến dày hình mác, có lông ở mép nhị 8 (gồm 4 cái trên đài, 4 cái trên tràng), bầu đước dạng nửa hạ 2 ô. Quả đước có hình dạng dài, hình trứng, đầu quả hơi kéo dài, quả đước vẫn còn tồn tại đài. Quả có màu nâu lục nhạt, chứa 1 hạt, thường vào mùa vào tháng 10 – 12 hàng năm.

Trong số các loài cây của chi Rhizophora L, có 3 loài ở Việt Nam và đều được xếp vào những cây gỗ quan trọng trong thảm thực vật rừng ngập mặn ven biển. Cây đước thuộc chi Rhizophora L, chúng ta dễ dàng bắt gặp hình ảnh cây đước ở vùng bờ biển của các nước nhiệt đới như Trung Quốc (đảo Hải Nam), Đài Loan, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ, Philippin, Indonesia, Bắc Australia.... Tại Việt Nam, cây đước phân bố ở hầu hết các tỉnh dọc bờ biển từ Quảng Ninh đến Kiên Giang và còn có mặt ở đảo Phú Quốc.

Cây đước thường mọc trên đất bùn nhão hoặc dạng đất mới được định hình ở các cửa sông, rất giàu phù sa do nước sông chuyển từ lục địa ra, mặt khác phù sa sẽ tiếp tục được lắng đọng nhờ có hệ thực vật ven biển. Cây đước muốn trụ vững trên nền đất bùn nhão, quanh năm bị ngập bởi thủy triều thì cần phát triển hệ thống rễ chống đặc biệt.

Cây đước sinh trưởng mạnh trong mùa mưa ẩm, sau 2 năm tuổi thì bắt đầu có hoa quả lứa đầu và kết quả. Quả đước dạng hình trụ dài, khi già sẽ tự rụng cắm thẳng xuống lớp bùn rồi nhanh chóng mọc rễ và nảy mầm - đây là một hình thức thích nghi cao của cây đước để tồn tại và phát triển trong điều kiện ở đất bị ngập nước.

Đước và một số loài thực vật khác đã tạo nên một hệ sinh thái đặc biệt gọi là hệ sinh thái rừng ngập mặn nhiệt đới, từ đó lớp bùn nhão ngày một được bồi đắp, nâng cao dần và mở rộng đất thêm ra phía biển. - quá trình này được coi là hình ảnh ban đầu của diễn thế nguyên sinh để tạo ra các thảm thực vật nhiệt đới bền vững mới trong tương lai. Bên cạnh đó rừng ngập mặn còn là nơi cư trú của nhiều loài động vật như tôm, cua, cá, bò sát, chim và thú. Hiện nay việc bảo vệ và trồng rừng ngập mặn ở Việt Nam đang là một vấn đề cần được ưu tiên chú trọng lâu dài.

Cách sử dụng cây đước trong các bài thuốc chữa bệnh

Thành phần hóa học

Bộ phận dùng làm thuốc của cây đước gồm có rễ, vỏ thân cây và lá cây đước. Vỏ thân đước chứa lượng tanin ngưng tụ với hàm lượng dồi dào theo từng vị trí địa lý khác biệt như cây đước ở Ấn Độ có hàm lượng tanin ngưng tụ chiếm 25 – 35%, tại Tanganica là 36.5%, Malaysia là 30 – 40%, Philippin là 27.6% và ở Borneo là 20%.

Theo đó, vỏ đước chứa tanin 8 – 40%, có nhiều pentosan và furfurol. Tro đước có chứa vôi 18%, Canxicacbonat 70% có thể dùng làm phân bón. Quả đước có thể ăn được hoặc dùng để điều chế rượu vang. Lá cây đước, quả chưa chín và quả đước chín chứa lượng tanin theo thứ tự 9%, 1 – 12% và 4.2%.

Lá cây đước có chứa các alcol, acid béo, parafin. Rễ của cây đước có chứa các hợp chất phenol và các acid béo ở dạng ester. Vỏ thân cây đước cũng có các acid béo ở dạng ester là thành phần chính và các hợp chất có oxy.

Hình ảnh cây đước với cụm hoa đước mọc ở kẽ lá thành xim

Công dụng của cây đước

Theo Y học cổ truyền

Đước có vị chát, có tác dụng hoạt huyết, thu liễm (thu vào, giữ lại, không cho vươn lên tỏa ra).

Theo Y học hiện đại

Vỏ cây được dùng để chữa tiêu chảy, vết thương chảy máu, tiểu tiện ra máu, viêm họng…

Ngoài ra, vỏ thân còn được dùng trong kỹ nghệ thuộc da và nhuộm lưới đánh cá.

Ở Ấn Độ, phần vỏ thân của loại cây này còn được dùng phổ biến trong hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường.

Dịch chiết từ rễ đước dùng thí nghiệm với các bào tử của nấm Penicillium cho thấy nó có tác dụng kháng nấm tương đối rõ rệt.

Quả đước có vị ngọt, ăn được, nước ép từ quả đước có thể dùng chế rượu vang nhẹ.

Chồi non được dùng làm rau ăn.

Gỗ là nguyên liệu trong xây dựng nhà cửa, làm trụ đỡ hầm mỏ.

Công dụng của cây đước

Cách sử dụng cây đước

Trà đước: Để chế biến trà từ cây đước, bạn có thể sử dụng lá hoặc vỏ cây khô. Đun sôi nước, cho lá hoặc vỏ vào và để nguội. Uống trà này hàng ngày không chỉ giúp thanh nhiệt, giải độc mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.

Nước sắc từ vỏ cây: Nước sắc từ vỏ cây đước có thể được sử dụng như một loại thuốc tự nhiên để điều trị các bệnh viêm nhiễm. Bạn có thể đun sôi vỏ cây và uống hàng ngày để cải thiện sức khỏe.

Sử dụng trong nấu ăn: Cây đước có thể được sử dụng làm gia vị trong các món ăn. Bạn có thể thêm lá đước vào các món canh hoặc chế biến các món ăn chua để tăng hương vị.

Lưu ý khi sử dụng cây đước

Mặc dù cây đước mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, nhưng cần lưu ý một số điều sau:

Tham khảo ý kiến bác sĩ: Trước khi sử dụng cây đước cho mục đích điều trị, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ, đặc biệt nếu bạn đang sử dụng thuốc khác.

Kiểm tra dị ứng: Một số người có thể bị dị ứng với các thành phần trong cây đước. Hãy thử nghiệm trên một vùng da nhỏ trước khi sử dụng rộng rãi.

Không lạm dụng: Sử dụng cây đước với liều lượng hợp lý để tránh tác dụng phụ không mong muốn.

Cây đước là một loại thảo dược quý giá trong y học cổ truyền với nhiều công dụng nổi bật. Từ việc chống viêm, hỗ trợ tiêu hóa, giảm đau đến bảo vệ sức khỏe tim mạch, cây đước xứng đáng được biết đến và áp dụng trong cuộc sống hàng ngày. Hãy tìm hiểu và sử dụng cây đước một cách hợp lý để tận dụng tối đa những lợi ích mà nó mang lại cho sức khỏe của bạn.