Ích mẫu - Thần dược cho phái nữ
![]() |
![]() |
Ích mẫu
Ích mẫu còn gọi là ích mẫu thảo, sung úy, chói đèn.
Tên khoa học Leonurus heterophyllus Sw. Thuộc họ Hoa môi Lamiaceae (Labiatae).
Cây ích mẫu cung cấp cho ta hai vị thuốc:
Ích mẫu hay ích mẫu thảo (Herba Leonuri) là toàn bộ phận trên mặt đất phơi hay sấy khô của cây ích mẫu.
Sung úy tử (Fructus Leonuri) là quả chín phơi hay sấy khô của cây ích mẫu. Nhiều người vẫn gọi nhầm là hạt ích mẫu.
Ích mẫu là một loại cỏ sống 1 – 2 năm, cao 0,6m đến 1m. Thân hình vuông, ít phân nhánh, toàn thân có phủ lông nhỏ ngắn.
Lá mọc đối, tùy theo lá mọc ở gốc, giữa thân hay đầu cành mà có hình dạng khác nhau. Lá ở gốc, có cuống dài, phiến lá hình tim, mép có răng cưa thô và sâu; lá ở thân có cuống ngắn hơn, phiến lá thường xẻ sâu thành 3 thùy, trên mỗi thùy lại có răng cưa thưa; lá trên cùng phần lớn không chia thùy và hầu như không cuống.
Hoa mọc vòng ở kẽ lá. Tràng hoa màu hồng hay tím hồng, xẻ thành hai môi gần đều nhau.
Quả nhỏ, 3 cạnh, vỏ màu xám nâu.
Ngoài cây ích mẫu mô tả ở trên, cần chú ý phát hiện và phân biệt cây ích mẫu Leonurus sibiricus L. (tạm gọi là cây ích mẫu hoa to) vì cây này khác cây ích mẫu nói trên ở hoa to hơn, dài hơn, lá phía trên vẫn chia 3 thùy.
Ích mẫu chủ yếu mọc hoang, thường thấy ở ven suối, ven sông nơi đất cát, còn mọc hoang ở ruộng hoang, ven đường. Một số nơi đã trồng để làm thuốc.
Tỉ lệ alkaloid cao nhất trong cây ích mẫu vào tháng 5, sau đó giảm xuống. Ngoài ra, trong cây ích mẫu còn có tannin, chất đắng, saponin và 0,03% tinh dầu.
Hoạt chất của ích mẫu như thế cũng chưa được xác định chắc chắn, nhưng trên cơ sở dược lý người ta thấy trong ích mẫu có hai loại hoạt chất: Một hoạt chất tan trong ête có tác dụng ức chế tử cung, một loại hoạt chất không tan trong ête có tác dụng kích thích tử cung.
Trong ích mẫu có 3 flavonozid, một trong số flavonozid được xác định là rutin, một glucozid có cấu tạo steroid, một ít tannin, trong toàn cây có leocacdin cùng cấu trúc với stachydrin, một ít tinh dầu. Alcaloid không có tác dụng chữa bệnh.
![]() |
Cây ích mẫu . Ảnh internet |
Công dụng của ích mẫu
Theo Y học cổ truyền
Theo Y học cổ truyền, ích mẫu tính hàn, vị đắng, vào kinh can, có tác dụng hoạt huyết tiêu ứ, bổ huyết. Đây là một vị thuốc quý cho phụ nữ. Cao ích mẫu có tác dụng hành khí hoạt huyết nên tuyệt đối không dùng khi phụ nữ mang thai, còn ngoài ra thì rất tốt cho sức khỏe phụ nữ.
Ngoài việc biết đến cao ích mẫu trị rong kinh ra thì ích mẫu còn thường được sử dụng trong điều trị các chứng rối loạn kinh nguyệt khác như đau bụng kinh, bế kinh, an thai, giảm đau.
Ích mẫu điều trị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh
Ích mẫu điều trị viêm thận gây phù
Ích mẫu điều trị mắt bị đau, sưng đỏ
Ích mẫu giúp co hồi tử cung sau sinh
Theo y học hiện đại
Tác dụng trên tử cung: Ích mẫu có tác dụng trực tiếp lên tử cung, gây hưng phấn, làm cho tử cung co thắt nhiều và mạnh hơn. Điều trị chứng sa tử cung bằng nước sắc ích mẫu cho thấy có tác dụng giống như dùng thuốc Ergotamine, tuy có tác dụng chậm nhưng ích mẫu an toàn hơn.
Tác dụng lên hệ tim mạch: Ích mẫu có tác dụng tăng lưu lượng tuần hoàn ở động mạch vành, làm chậm nhịp tim, cải thiện việc tuần hoàn bị rối loạn, đồng thời ức chế ngưng tập tiểu cầu, nâng cao hoạt tính Fibrinogen.
Cao Ích Mẫu có tác dụng hạ huyết áp, nhất là đối với thời kỳ đầu của bệnh.
Điều trị viêm cầu thận bằng nước sắc Ích Mẫu cho 80 bệnh nhân ở nhiều độ tuổi khác nhau, được điều trị bình thường thì tất cả đều khỏi. Sau đó tiếp tục theo dõi trong 5 năm, không thấy có tái phát.
Cây ích mẫu có thể gây sẩy thai. Phụ nữ uống nhiều ích mẫu có khả năng gây không thụ thai.
Cao ích mẫu được chiết xuất bằng nước hoặc cồn mới có tác dụng tăng cường co bóp tử cung, còn khi chiết bằng Ether thì có tác dụng ngược lại, gây ức chế hoạt động co bóp của tử cung.
Tác dụng kháng khuẩn đối với một số vi khuẩn ngoài da: Một số tác giả nghiên cứu trong Trung hoa bì phụ khoa tạp chí (số 4-1957, tr.286-292) thấy nước chiết ích mẫu 1:4 có tác dụng ức chế đối với một số vi khuẩn gây bệnh ngoài da.
Tác dụng trên viêm thận và phù cấp tính: Theo Trung y tạp chí số 6, 1959 và Trung y dược 1966 kỳ 4, 26, các thử nghiệm trên lâm sàng, ích mẫu chữa khỏi một số trường hợp viêm thận và phù.
![]() |
Toàn cây ích mẫu có tên gọi là ích mẫu thảo, quả gọi là sung úy tử. Ảnh internet |
Bài thuốc từ ích mẫu
Ích mẫu trị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh: ích mẫu, hương phụ, ngải cứu, bạch đồng nữ, đồng lượng 12g, sắc uống, ngày một thang.
Ích mẫu trị viêm thận gây phù: 40-100g sắc nóng hoặc phối hợp với xa tiền, bạch mao căn, đồng lượng 16g, sắc uống.
Ích mẫu trị mắt đau, sưng đỏ: sung úy tử, cúc hoa, hạt muồng ngủ, hạt mào gà trắng, sinh địa, mỗi vị 10g, sắc uống.
Ích mẫu giúp tử cung co hồi sau đẻ: ích mẫu 36g, đương quy 9g. Sắc uống, chia 3 lần trong ngày.
Trị phù do viêm cầu thận cấp mạn, cao huyết áp
Bài thuốc 1: Ích mẫu thảo 20 g, Bạch mao căn, Bạch linh, Xa tiền tử đều 15 g, Bạch truật, Tang bì đều 10 g. Sắc uống.
Bài thuốc 2: Ích mẫu thảo 100 – 120 g (lượng tươi tăng gấp đôi) trẻ em giảm liều, nước 700 ml sắc nhỏ lửa cân 300 ml, ngày uống 3 lần. Bài này có tác dụng lợi tiểu tiêu phù rõ, đối với viêm cầu thận cấp kết quả mang lại tốt.
Một số món ăn được chế biến từ ích mẫu:
Canh ích mẫu: Dùng lá ích mẫu non nấu canh hay nấu cháo giúp kích thích tiêu hóa và chữa bệnh đường ruột, hạ huyết áp.
Ích mẫu với trứng gà: Sử dụng ích mẫu 30-60g, huyền hồ 20g, trứng gà 2 quả. Cho 2 vị thuốc vào túi vải để nấu chung với trứng gà. Khi trứng chín, bóc bỏ vỏ, xong cho trứng vào nấu một lúc nữa với hai vị thuốc trên, sau đó ăn trứng, uống nước thuốc, bỏ bã. Sử dụng món ăn này trước kỳ kinh nguyệt 1 lần/tuần để chữa rối loạn kinh nguyệt, thống kinh do huyết ứ (có kinh đau bụng).
![]() |
Bài thuốc từ ích mẫu cần được sử dụng đúng hướng dẫn. Ảnh internet |
Lưu ý khi sử dụng ích mẫu
Ích mẫu có thể dùng khô hoặc tươi để làm thuốc. Cả hai loại đều có dược tính như nhau nhưng nên chú ý liều dùng.
Chú ý: Không được dùng cho phụ nữ có thai, phụ nữ kinh nguyệt ra nhiều, người bị máu khó đông vì tăng nguy cơ chảy máu.
Dùng quá liều có thể gây choáng váng, chóng mặt, mệt mỏi.
Cây ích mẫu là vị thuốc quý, có nhiều công dụng và được sử dụng rộng rãi trong Y học cổ truyền. Hi vọng bài viết đã cung cấp những thông tin cơ bản giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về vị thuốc nam này. Hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích. Chúng tôi mong muốn nhận được phản hồi cũng như sự quan tâm của bạn ở bài viết khác.
Tin liên quan

Bài thuốc chữa bệnh của dược liệu hương nhu
07:00 | 21/03/2024 Thuốc nam cho người Việt

Vai trò của thuốc Nam trong y học hiện đại
19:00 | 26/02/2024 Thuốc nam cho người Việt

TP.HCM triển khai Chiến lược quốc gia phát triển ngành Dược
18:33 | 25/02/2024 Sức khỏe
Cùng chuyên mục

Lợi ích sức khỏe và bài thuốc từ cây thì là
09:15 | 16/02/2025 Y học cổ truyền

Hà Nội: Dâng hương tưởng niệm Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác - Bậc Y thánh của Việt Nam
10:49 | 13/02/2025 Y học cổ truyền

Sâm Bố Chính - giống sâm quý của tỉnh Quảng Bình
11:12 | 07/02/2025 Y học cổ truyền

Rau sâm đất - Giá trị với sức khỏe có thể bạn chưa biết
21:13 | 05/02/2025 Y học cổ truyền

Tắm lá mùi già: Phong tục ngày tất niên và tác dụng đối với sức khỏe
13:45 | 27/01/2025 Sức khỏe

Một số bài thuốc cổ truyền giúp phòng bệnh trong dịp Tết
08:00 | 26/01/2025 Y học cổ truyền
Các tin khác

Hội Nam y Việt Nam: Tiếp tục đẩy mạnh kế thừa, phát huy tri thức y dược của Y Tổ Thiền sư Tuệ Tĩnh
22:04 | 21/01/2025 Y học cổ truyền

Điểm danh các loại thảo dược giúp mắt sáng, tăng cường thị lực
06:55 | 21/01/2025 Y học cổ truyền

Hội Nam Y Việt Nam: Tiếp tục phát triển vững mạnh, đóng góp tích cực vào sự nghiệp bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cộng đồng
13:08 | 17/01/2025 Hoạt động hội

Một số vị thuốc đông y nên dùng khi bị thiếu máu
07:00 | 17/01/2025 Y học cổ truyền

Chữa trị chứng Thạch lâm (sỏi đường niệu) dưới góc nhìn Y học hiện đại
16:27 | 16/01/2025 Y học cổ truyền

Sóng sinh học tế bào gốc và giả thuyết mới về cơ chế tác dụng của huyệt
16:02 | 16/01/2025 Y học cổ truyền

Tác dụng của mật ong theo Đông y
07:00 | 16/01/2025 Y học cổ truyền

Một số vị thuốc dân gian hỗ trợ điều trị mất ngủ
16:03 | 14/01/2025 Y học cổ truyền

Vị thuốc quý từ quả phật thủ
07:00 | 13/01/2025 Y học cổ truyền

Những loại thảo dược giúp phòng chống cảm cúm hiệu quả
07:00 | 12/01/2025 Y học cổ truyền

Hà Nội: Chi hội Dưỡng Sinh Viện tổ chức du xuân, gặp mặt đầu năm Ất Tỵ
2 ngày trước Tin tức

Chi hội Nam y Hùng Vương: Tiếp tục phát triển nguồn dược liệu cổ truyền trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng
5 ngày trước Hoạt động hội

Hà Nội: Dâng hương tưởng niệm Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác - Bậc Y thánh của Việt Nam
5 ngày trước Y học cổ truyền

Hội Nam Y Việt Nam: Dâng hương tưởng nhớ Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác tại Hương Sơn, Hà Tĩnh
7 ngày trước Hoạt động hội

Hà Nội: Dâng hương tưởng nhớ công ơn Đức Thánh Tản Viên Sơn
08-02-2025 09:00 Hoạt động hội