Chương trình phát triển công nghiệp hóa dược đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045

Phát triển ngành công nghiệp hóa dược - một trong ba phân ngành trọng điểm của sản xuất dược phẩm - đang được xem là động lực quan trọng trong công cuộc hiện đại hóa và tăng cường sức cạnh tranh quốc gia. Chương trình Phát triển Công nghiệp hóa dược đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, không chỉ thể hiện định hướng chiến lược của Nhà nước trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm dược, tự chủ về nguồn cung ứng nguyên liệu, mà còn là động lực để Việt Nam vươn lên trở thành trung tâm dược phẩm ASEAN.

Công nghiệp hoá dược là ngành công nghiệp chủ chốt sản xuất dược chất theo phương pháp tổng hợp hóa học, chiết tách, tinh chế các dược chất có nguồn gốc tự nhiên từ dược liệu và sinh tổng hợp kháng sinh; sản xuất tá dược, khoáng chất, vitamin và các loại phụ gia khác dùng để bào chế thuốc.

Chương trình phát triển công nghiệp hóa dược đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Ảnh minh họa)

Theo WHO, các sản phẩm hóa dược là thành phần nền tảng của cả các dược phẩm cổ truyền lẫn hiện đại. Công nghiệp hóa dược bao gồm việc xác định, tổng hợp và phát triển các hóa chất mới phù hợp cho mục đích trị liệu (thuốc mới), sản xuất những loại thuốc đã sẵn có, nghiên cứu nâng cao chất lượng các sản phẩm thuốc sẵn có. Ngoài sản phẩm thuốc, ngành công nghiệp hóa dược còn cung cấp nguyên liệu cho ngành sản xuất thực phẩm chức năng và dược mỹ phẩm.

Trong thời gian vừa qua, mặc dù ngành tổng hợp sinh học đã ghi nhận tốc độ tăng trưởng nhanh trong sản xuất nguyên liệu làm thuốc, tuy nhiên công nghiệp hóa dược đã, đang và sẽ là ngành giữ vai trò chủ yếu trong sản xuất loại nguyên liệu này, đặc biệt là trong tổng hợp các loại dược chất phân tử nhỏ, thuốc đích có hiệu quả rất cao trong chữa trị các bệnh mãn tính, nhất là bệnh ung thư và bệnh tim mạch.

Theo phân loại của UNIDO, công nghiệp dược của Việt Nam được xếp loại ở mức 3/5, nghĩa là “công nghiệp dược nội địa sản xuất đa số thành phẩm từ nguyên liệu nhập”, theo phân loại của WHO thì công nghiệp dược Việt Nam mới ở gần cấp độ 3 (bao gồm 4 mức) “có công nghiệp dược nội địa; có sản xuất thuốc generic; xuất khẩu được một số dược phẩm”. Hoạt động bào chế thuốc mới đáp ứng được khoảng 70% nhu cầu thuốc tính theo số lượng và 50% tính theo giá trị, song sử dụng nguyên liệu nhập khẩu là chủ yếu, nguồn nguyên liệu trong nước chỉ mới đáp ứng được một phần nhỏ cho nhu cầu sản xuất thuốc (khoảng 5,2% cho thuốc tân dược và khoảng 20% cho thuốc đông dược).

Do công nghiệp hóa dược chưa phát triển và sản phẩm của ngành chưa cạnh tranh được với sản phẩm của các nước trong khu vực như Trung Quốc, Ấn Độ nên phần lớn nguyên liệu sử dụng để bào chế thuốc và sản xuất các sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác đều phải nhập khẩu.

Những điểm yếu, hạn chế của ngành công nghiệp hóa dược do nhiều nguyên nhân, trong đó có tác động của một số yếu tố, bao gồm: Hiệu quả khai thác và sử dụng nguồn nguyên liệu thô còn thấp; chưa tận dụng được các điểm mạnh về kinh tế - xã hội của đất nước; cơ chế chính sách hiện hành còn một số bất cập nên chưa thu hút được các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đầu tư; mặt trái của các Hiệp định FTA.

Giải pháp phát triển công nghiệp hóa dược

Để phát triển bền vững ngành công nghiệp hóa phẩm, cần có những giải pháp đồng bộ và cụ thể và khả thi:

Giải pháp về thể chế, pháp luật

Xuất phát từ thực trạng các cơ chế, chính sách, đặc biệt là về thu hút, ưu đãi đầu tư trong lĩnh vực hóa dược còn một số hạn chế, bất cập, chưa cụ thể, chưa đủ sức hấp dẫn, thu hút đầu tư nhất là đối với các tập đoàn dược phẩm hàng đầu thế giới. Chính phủ, Bộ, ngành cần xây dựng Chương trình nghiên cứu để hoàn thiện hệ thống các cơ chế, chính sách đồng bộ (về khuyến khích, hỗ trợ đầu tư, nghiên cứu phát triển và chuyển giao công nghệ, cải cách thủ tục hành chính…). Đề xuất các chính sách ưu đãi đầu tư phù hợp đối với ngành công nghiêp hóa dược. Trong đó, áp dụng cơ chế ưu đãi, hỗ trợ ở mức cao đối với một số hoạt động như nghiên cứu phát triển, chuyển giao công nghệ, đặc biệt công nghệ mới, công nghệ cốt lõi, công nghệ sản xuất các sản phẩm hóa dược có giá trị cao và một số hoạt động khác có tính chất đột phá nhằm phát triển ngành công nghiệp hóa dược.

Về khoa học - công nghệ, nhân lực và đào tạo

Tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, nhất là của các nước có nền công nghiệp hóa dược phát triển, cần xây dựng Chương trình thúc đẩy hoạt động nghiên cứu phát triển, chuyển giao công nghệ cho lĩnh vực hóa dược. Đẩy mạnh các hoạt động hợp tác trong nước và quốc tế trong nghiên cứu khoa học, đào tạo nhân lực ngành công nghiệp hóa dược. Chú trọng xây dựng, đào tạo, thu hút nhân lực chất lượng cao, tạo điều kiện cho các nhà khoa học, trong đó có Việt kiều, người nước ngoài về làm việc tại Việt Nam.

Về tài chính và đầu tư

Ngành công nghiệp hóa dược đòi hỏi tập trung nguồn lực đầu tư lớn tập trung vào:

- Thu hút nguồn lực đầu tư từ các doanh nghiệp trong và ngoài nước cho nghiên cứu phát triển sản phẩm hóa dược; Đặc biệt chú trọng thu hút đầu tư từ các tập đoàn, doanh nghiệp lớn đa quốc gia.

- Chính phủ, Bộ, ngành xem xét, bố trí nguồn vốn đầu tư từ ngân sách đối với một số dự án, chương trình cụ thể về hóa dược.

Về hợp tác quốc tế và xúc tiến thương mại, thông tin và truyền thông

Hợp tác quốc tế là một giải pháp quan trọng nhằm tiếp cận, tiếp thu kinh nghiệm của các nước phát triển, đồng thời, tham gia có hiệu quả vào lĩnh vực hóa dược trên phạm vi toàn cầu, tập trung vào một số lĩnh vực:

- Tích cực tham gia các diễn đàn, tổ chức quốc tế về hóa dược. Thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu, hội thảo, trao đổi kết quả nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ với các nước có ngành công nghiệp hóa dược phát triển. Tăng cường hợp tác với các tập đoàn dược phẩm lớn đa quốc gia.

- Tận dụng lợi thế các Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã tham gia nhằm tăng hiệu quả thu hút đầu tư phát triển sản xuất sản phẩm hóa dược, hỗ trợ bảo vệ sản xuất hóa dược trong nước;

- Khuyến khích và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước mở rộng hợp tác, liên doanh liên kết với các đối tác nước ngoài để mở rộng thị trường, quảng bá sản phẩm và thương hiệu hàng Việt Nam;

- Có biện pháp cụ thể nhằm xúc tiến, quảng bá xây dựng hình ảnh, thương hiệu quốc gia, chất lượng sản phẩm hóa dược có giá trị kinh tế cao. Nghiên cứu thúc đẩy việc xây dựng một số sản phẩm hóa dược trở thành sản phẩm quốc gia. Đẩy mạnh thông tin tuyên truyền về sử dụng sản phẩm hóa dược trong nước.

Ngành công nghiệp hóa dược Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn, nhưng cũng đồng thời có nhiều cơ hội để phát triển. Chỉ khi có những bước đi quyết liệt và đồng bộ, ngành hóa dược Việt Nam mới có thể vươn mình ra thị trường quốc tế, phục vụ ngành công nghiệp dược phẩm đáp ứng tốt nhất nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân.